دِینی که از عاشورا بر گردن سینما ماند

برخلاف سینمای غرب و به ویژه آمریکا که همواره توجهی ویژه به روایت‌ها، وقایع و شخصیت‌های مذهبی در بطن تحولات تاریخی داشته است، سینمای ایران، حتی در سال‌های پس از وقوع انقلاب اسلامی، کمتر تلاشی برای ورود به این عرصه خطیر از خود نشان داده است.

قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا یکی از کلیدی‌ترین ذخایر فرهنگ شیعی است که جست‌وجو برای یافتن سهمی از آن در لابه‌لای روایت‌های تصویری ثبت‌شده بر پرده نقره‌ای سینما و یا قاب تلویزیون در ۴ دهه گذشته، به نتایج امیدوارکننده‌ای منتهی نمی‌شود.

تجربه فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان سینما و تلویزیون ایران در حوزه ثبت بصری این واقعه محدود به چند نمونه شاخص است. سفیر به کارگردانی زنده‌یاد فریبرز صالح را می‌توان مهمترین دورخیز سینمای ایران برای گام نهادن در این مسیر دانست. فیلمی با نقش‌آفرینی فرامرز قریبیان در نقش قیس بن مسهر که در سال ۶۱ مقابل دوربین رفت.

سفیر را فراتر از مصداق روایی‌اش، یکی از مهمترین تجربیات سینماگران ایرانی در زمینه ساخت فیلم‌های عظیم یا بیگ‌پروداکشن در سال‌های اولیه پس از انقلاب اسلامی نیز می‌توان قلمداد کرد. فریبرز صالح برای ساخت این فیلم به‌صورت مستقیم به واقعه عاشورا نپرداخته و با دستمایه قرار دادن سرنوشت یکی از سفیران امام، تلاش در بازنمایی انگیزه‌ها و زمینه‌های شکل‌گیری حماسه عاشورا داشته است. این تجربه اما تا سال‌ها در ویترین سینمای ایران یگانه باقی ماند.

بیش از یک دهه بعد بود که شهرام اسدی با فیلمنامه‌ای از بهرام بیضایی یکی از ماندگارترین تجربه‌های بصری را در حوزه روایت واقعه عاشورا، در کارنامه سینمای ایران ثبت کرد. روز واقعه بازهم با تأکید بر شخصیت‌هایی فرضی، بدون ورود به متن حوادث و وقایع روز عاشورا، تلاش در به تصویر درآوردن مضامین و مفاهیم نهفته در فرامتن این حماسه را داشت.

در حافظه بصری ایرانیان اما بی‌تردید تا امروز مهمترین روایت از متن و فرامتن واقعه عاشور را سیدداوود میرباقری به تصویر درآورده است. مجموعه تلویزیونی مختارنامه از منظر خط داستانی، صریح‌ترین و مستقیم‌ترین روایت بصری از واقعه عاشورا در عرصه نمایشی ایران نیز محسوب می‌شود. صراحتی که البته در مواردی موجب جرح و تعدیل این روایت در مرحله پخش هم شد.

کارگردانان سینما و تلویزیون ایران تجربه‌های پراکنده دیگری نیز برای به‌تصویر درآوردن واقعه عاشورا داشته‌اند اما در یک نمای عمومی و بدون در نظر گرفتن تجربه هنوز اکران‌نشده رستاخیز ساخته احمدرضا درویش، باید پذیرفت سه اثر سفیر، روزواقعه و مختارنامه بیشترین سهم را از حافظه بصری ما از «واقعه عاشورا» به خود اختصاص داده‌اند./ایرنا