نقدی بر سریال تلویزیونی ایلدا  *  وحید اسلامی،فیلمساز،مدرس ومنتقدسینما

این روزها شاهد پخش سریالی تلوزیونی در شبکه اول سیما بنام” ایلدا “هستیم.سریالی به نویسندگی خانم پیرحیاتی وکارگردانی آقای قویدل،سریالی که در نگاه اول باحضور بازیگران متنوع،خوش رنگ می نماید،اما وقتی وارد محتوا می شویم،خیال خام نویسنده وکارگردان،چنان خوش بوده که واقعیت تاریخی را نه تعریف،که تحریف کرده اند.

مارک فِرو،ممتازترین نویسنده نسل سوم مکتب تاریخ نگاری جدید فرانسه ونویسند کتاب”سینماوتاریخ”در کتابش می نویسد،فیلم نه بمنزله یک اثر هنری و نه به خاطر آنچه برملا می سازد،بلکه به دلیل اتخاذ رویکرد اجتماعی_تاریخی اش ارزشمند است.

داستان سریال ایلدا در مورد دو ایل در لرستان است که روابط خوبی با هم ندارند،اما با تحرکات عراق در مرزهای ایران و شروع جنگ،این دو ایل مرزنشین!!! متحد شده ودر برابر دشمن ازمرزهای میهن دفاع می کنند.

آقای قویدل در نظر بگیرید یک زمانی نسل های بعد از ما، بعلت پیشرفت تکنواوژی،بخواهند تاریخ را با فیلم یاد بگیرند و یا برای پژوهش به فیلم ها وسریالها رجوع کنند،اینان حوصله بخرج دهند وسریال شما را ببیند،آیا می دانید چه دروغ بزرگی تحویل آنها داده اید؟لرستان کجا و مرز ایران و عراق کجا !!!،شما نه تنها درمقابل گذشته پرافتخارمردمان کورد،بلکه در مقابل آیندگان نیزمسئولید.هر انسان آزاده ای نیک می داند و شمانیز،اگرنمی دانید، بدانید،زنان ومردان غیرتمند کورد،در طول هزاران سال مرزدارای، چنان تاریخ پر افتخاری خلق کرده اند که دوش تاریخ از تحمل وگوش حسودان،از شنیدنش ناتوان است.

سریال ساختن و بودجه بیت المال را با ندانم کاری سوزاندن، هنر نیست.هنر،زمانی ماندگار می شودکه با مردُمان زمانه خود همراه باشد.

با تخیلات و پژوهش کم وخاطرات بچگی، فیلم نامه تاریخی نوشتن و سریال تاریخی ساختن فقط کار بچه هاست.امروزه دیگر هر آدم کم سوادی،که علم فیلمسازی را هم نداند،بخوبی می داند فیلم ساختن نیاز به تحقیق و پژوهش دارد و چقدر پژوهش موضوع سریال شما ساده است.پژوهشی که عیان است.حتی اگرکارگردان اندکی به خود زحمت می داد وسفری یک روزه به ایلام می آمد، وازاولین نفری که می دید احتمالا،یک راننده تاکسی که درمسیر فرودگاه تا هتل وی را همراهی میکرد،هر سئوالی درمورد موضوع سریالش می پرسید،همه چیز،از تاریخ حضور مردم ایلام در جنگ و مرز و مرزداری،دستگیرشان می شدیاحداقل در رختخواب گرم،قبل از خواب،چند دقیقه وقت گرانبهایش را می گذاشت و درگوگل یک سرچ ساده می کرد،دیگر این افتضاح، ببار نمی آمد،همگان می دانند،تمام مردمان کورد،با پوست وخون واستخوان،مرز ومرزداری وجنگ را لمس کرده اند.ایلامیان مرزدارانی بودند،که نه تنها مهاجرت نکرده،بلکه مهاجرپذیر نیز بودند.

اگر به کتاب مارک فِرو برگردیم و بپذیریم،فیلم به مثابه منبع، سند وعامل تاثیرگذار تاریخ اهمیت داردسئوالی که مطرح می شود اینست شما چگونه قبول کرده اید داستانی که در مرز ایلام اتفاق می افتد،با لباس،گویش، فرهنگ ومعماری قوم دیگری بسازید؟

هرچندفیلمنامه نویس،دراین میانه بی تقصیرنیست.اما بدانند زمانه بزن دررو گذشته!،اگر کارگردان اثر،یک لحظه با خود می اندیشیدید، موضوعی که دراستانی مرزی وکوردنشین اتفاق افتاده را،در منطقه ای دیگر با فرهنگی دیگر،که بدوراز جغرافیایی مرزی می باشد، نمی ساخت. این موضوع همانند اینست که شاهنامه بخوانی وبگوییدحافظ آنرا سروده است.ما با لرها،مشکلی نداریم ودوستی هزار ساله،گواه این مدعاست ودر اینکه همه مردم ایران،از همه قومیت ها درجنگ ،حضور داشتند،شکی نیست.اما فیلم هم مدیومی نیست که بتوان با آن شوخی کرد.امروزه دردنیا برای پی بردن به فرهنگ،هنر،معماری،لباس،غذا،آداب ورسوم،گویش ،زبان،موسیقی و… از فیلم به عنوان یک سند استفاده می کنند.شما فکر نمی کنیدبا این کارِاشتباه خود،آیندگان را دچارخطا خواهیدکرد؟

شما تمام تلاشها و زحمتهای نظریه پردازان و فیلمسازان بزرگ،ازکارل هایدر و فلاهرتی گرفته تا ژان روش و دیوید مک دوگال و.. که عمرشان راگذاشتند،تا افرادی چون ما، مرتکب چنین اشتباهاتی نشویم ومتاسفانه شما شدید. این نظریه پردازان و فیلمسازان به قوم نگاری ومردم نگاری با دقت،ظرافت واحترام خاصی نگاه می کردنند،ما بعنوان فیلمساز،نباید تلاش ها ونظریات آنها را نادیده بگیریم وشما نادیده گرفتیدواین نشان می دهد،هنوز بسیار مانده تابه اهمیت فیلمی که می سازید،پی ببرید.

فیلم مستند”علف”به کارگردانی سی کوپر،در موردکوچ ایل بختیاری،در سال ۱۹۲۵یعنی ۹۵سال پیش ساخته شد.هرچند اشکال فیلم”علف”نگاه برونگرانه آن است اما امروزه بعنوان یک سند از آن استفاده می شود.عجیب است شما بعد ازحدود یک قرن هنوز راه راپیدا نکرده اید.

سالها پیش فیلم پُرایراد وبی ارزش”بمانی”مهرجویی، با نیت حضور در جشنواره ها درایلام ساخته شد.بنده همان سال۸۰ وقبل از اکران، نقدی برآن نوشتم وخواستار توقیف فیلم ایشان شدم، چون جعل هویت درآن فیلم بیداد می کرد.ما آثار خوب مهرجویی را بیاد داریم،اما فیلم”بمانی”چنان بی ارزش است که برای مهرجویی، شاید نان آورده باشد،اما آبرو واعتبار نیاورد.مهرجویی حتی این اشتباه را در سکانس هایی ازفیلم”مهمان مامان” تکرار کرد.خوب است یک لحظه بخودمان بیاییم و رسالت خودرا، بعنوان یک هنرمند،بخود گوشزد کنیم،مگر اینکه رسالتمان چیز دیگری باشد و بخواهیم همچون بعضی کارگردانهای آلمانی دهه ی سی میلادی،فیلمهای پروپاگاندای تبلیغاتی بسازیم یا همچون فیلمسازان شوروی دهه سی و چهل پیرو مکتب رئالیسم سوسیالیتی باشیم.

آل پاچینو دردیالوگی می گوید:من نمی دانم چگونه،حجم عظیمی ازاین همه اشتباه،درکله ای به این کوچکی جا شده است.

من با تخیل نویسنده در فیلمنامه مخالف نیستم،اما وقتی قراراست،سریالی بر مبنی واقعه ای تاریخی بنویسیم،دیگر تخیل را باید مهار کرد ونباید پیرنگ اصلی داستان را بدست تخیل داد،شما ونویسنده سریال یا اهمیت تحقیق وپژوهش در فیلم را نمی دانیدیا می دانید وعامدانه این کاررا انجام داده ایدکه در هردو صورت،خطاکرده ایدوباید پاسخگو باشید.البته کارگردان با زرنگی وآوردن یک کپشن درشروع سریال درصدد است که مقداری از زیربار مسئولیت شانه خالی کند واین خود،عذر بدتر ازگناه است.

اهداف محتوایی این سریال اگر برای نشان دادن رشادتهای عشایر مرز نشین است،آنرا اشتباه نشان داده اید.اگر برای پیوند و وحدت بین ایلات و طوایف است،نه تنها تاثیرگذار نبوده اید،بلکه همانطورکه می بینید،بین اقوام تفرقه ایجاد کرده اید.اگر برای رزومه کاریست،بد رزومه ای بدست آورده اید.اما اگر برای حیف و میل بیت المال و بودجه ی سازمان است،آنرا درست انجام داده اید.جناب قویدل! شما اشتباه جبران ناپذیری مرتکب شده اید که احساس می شود فقط با توقیف هر چه زودتر آن،می توان آلام مردم ایلام را تسکین داد.

مردانِ مردی،که ۴۳۰ کیلومتر مرز این کشور را،از همان روز اول،با سلاحهای شخصی ورشادتهای بی مثالشان، بخاطرآشنایی کامل بامنطقه، وجب به وجب حفظ کردنند،نیاز به سریال شما ندارند.اما تحریف تاریخ،کارناشایستی است که نام خوبی ازآدمی بجا نمی گذارد.انسانهای زیادی درطول تاریخ بوده اند که خواسته یا ناخواسته،با سفارش یا بی سفارش،قصد تحریف تاریخ،آن هم تاریخ پر افتخار مردمان کورد را داشته اند والبته تلاش همگی شان،در مقابل این همه قدمت،عظمت وافتخار بی نتیجه وناکام مانده است.”پس سعی کن همیشه راستشو بگی،حتی وقتی داری دروغ می گی”

این خطاها را در سطحی بالاتر،کارگردانانی چون، زک اسنایدر در فیلم سراسرجعل۳۰۰،الیوراستون درفیلم الکساندر،مایکل اُ.ساجل در شبی باپادشاه،داریوش مهرجویی در بمانی، روح اله حجازی دراتاق تاریک و…. به عمد انجام دادند وهمگی تیرشان به سنگ خورداما متاسفانه مخاطبانی بودندکه مزخرفات آنها را باورکردند.

و اما مردم عزیزایلام،نمایندگان و مسئولین محترم استان،این یک دیالوگ از فیلم هفت سامورایی است:”خطر وقتی به سراغت می آد که همه چیز امن بنظر می رسه” خوب می دانم که هیچکدام از شما عزیزان،همچون بنده،در جریان ساخت این سریال نبوده اید ومطمئنم اگر بودید،نمی گذاشتید،چنین سریالی با این محتوای تحریف شده ،ساخته شود،اما همگی ازامروز به بعد درمقابل پخش این سریال مسئولید وضمن توقیف این سریال،ازعوامل ساخت این فیلم جواب منطقی بخواهید.

در مظلومیت ایلام همین بس که،قرار بود تاریخ را فاتحان بنویسند.