ناز میمک به خون نشسته در شعر ولی محمد

پایگاه خبری تحلیلی نگاه اقتصاد  (www.negaheghtesad.ir)

میمک که در منتهی علیه مرز ایران و عراق قرار گرفته سرزمینی است که صدامیان برای تحقق نیات شوم خود زودتر از شروع جنگ آن را تصرف کردند و این منطقه که سرزمین قشلاقی و گرمسیری طوایف عشایر ایل خزل( یکی از ایلات بزرگ و پرجمعیت استان ایلام ) است بر مردم گران آمد و با ابتدایی ترین سلاح‌هایی که در دست داشتند به مصاف دشمن تا بن دندان مسلح شتافتند تا ملک به تاراج رفته پدری خود را از چنگال اهریمنان خارج سازند.

هرچند رشادت و دلیری ایل خزل در عملیات فتح میمک قابل بیان نیست اما ولی محمد در دیباچه شعری خود تا حدود بسیار زیادی حق مطلب را ادا کرده است و این حماسه را به زبان شعر و ادبیات و با بازی گرفتن واژگان اصیل کردی به تصویر و نگارگری کشیده و خواننده را لحظه به لحظه با اصل ماجرا آشنا می‌کند.

می توان گفت ادبیات پایداری ایلام به نوعی وامدار و مدیون شعر ولی محمد امیدی و به ویژه شعر حماسه میمک است که در همان ابتدای جنگ سروده شده است و شاعر با وجود غم عمیقی که از بروز جنگ در دیارش دارد اما اصالت ادبی شعر را حفظ کرده و با آنکه هیچ گونه سوادی ندارد اما چنان منظومه‌ای را می‌سراید که هنوز هم گوش خوانندگان را می‌نوازد.

به واقع می‌توان گفت شیرازه شعر میمک از جان و خون شاعر نشات گرفته و سراینده این مرقومه چنان با حرارات و احساس واقعه را برای خواننده و شنونده بازگو می‌کند که کسانی که از ماجرا خبر ندارند با شنیدن این اثر فاخر ادبی به موضوع اشراف پیدا می‌کنند و در می‌یابند که ملک پدری شاعر که روزگاری ماوای ایل خزل و زیستگاه وحوش و گیاهان و درختان بود اکنون به دست دشمن تصرف شده و مردان عشایر ایل به مقابله با دشمن پرداخته‌اند و چندی بعد هم ارتش به یاری آنها آمده و میمک آزاد می‌شود.

بدون شک یکی از رموز ماندگاری شعر میمک این است که تصرف خانه پدری توسط بیگانگان بر وی که دارای روح و طبع لطیف شاعرانه است گران آمده و با سرودن این ابیات عمق احساس خود از این فاجعه و نیز شعف و شور خود از بازپس گیری میمک را به خوبی بیان می‌کند و با شعر خود در جنگ و دفاع از مرزها مشارکت می‌کند.

امروز ۱۹ دی ماه مصادف است با سالروز فتح میمک در عملیات ضربت ذوالفقار به سال ۵۹ و واکاوی علل ماندگاری شعر حماسه میمک که بی ارتباط با واقع امروز نیست بهانه ای شد برای پرداختن به وجوه و ابعاد مختلف شعر ولی محمد امیدی از زبان اهالی فرهنگ و هنر این دیار.

در این مقال به سراغ تنی چند از افراد فرهیخته و ادیبی رفته ایم که در معرفی یا گردآوری اشعار ولی محمد امیدی نقش به سزایی داشته اند.

شعر میمک گواه خون به جوش آمده ایل خزل برای بازپس گیری سرزمین آبا و اجدادیشان است

برادرزاده و گردآوردنده بخش مهمی از آثار صوتی و تصویری ضبط شده از اشعار ولی محمد امیدی در مورد اهمیت شعر حماسه میمک و دنیای شاعرانه شاعر می گوید: میمک برای ولی محمد صرفا یک منطقه نبود بلکه به منزله بخشی از وجود شاعر بود چرا که منطقه میمک از گذشته های بسیار دیرین تاکنون ملک آبا و اجدادی ایل خزل محسوب می شده است.

حسین امیدی می افزاید: شاعر با این سرزمین قرابت و نزدیکی عمیق و دیرینه دارد و جای جای آن را می شناسد و وقتی که خبر تصرف میمک را می شنود چنان حزین و غمیگن می شود گویی یکی از عزیزانش را دربند و اسیر کرده اند.

وی ادامه می دهد: وقتی خبر تصرف میمک خانه آبا و اجدادی شاعر را به وی می دهند که ساکن در تهران و ساکن غربت است و به واسطه کهولت سن توان پوشیدن لباس رزم و حضور در میدان جنگ را ندارد اما با فرستادن فرزندش به جبهه میمک تلاش می کند در حفظ این خاک نقشی داشته باشد.

به گفته امیدی، شاعر به فرستادن فرزند به جبهه هم اکتفا نمی کند و در وصف میمک و رشادت و مقاومت ایل خزل به زبان محلی مثنوی معروف حماسه میمک را می سراید که این شعر با انکه سال ۵۹ و تنها کمی بعد از بازپس گیری میمک سروده شده اما همچنان جاویدان است و بر دل شنونده می نشیند و اثر عمیق خود را می گذارد.

وی اذعان می دارد: ولی محمدعظمت عملیات میمک، رشادت غیورمردان طوایف ایل خزل، اقتدار نظامیان ارتش ایران اسلامی و همراهی ارتش و مردان ایل برای بازپس گیری منطقه، حساسیت موضوع تصرف میمک، سپس آزادی این منطقه از دست دشمن بعثی را در قالب این شعر چنان شفاف بیان می کند که گویی خود شاعر و شنونده شعر در منطقه حضور دارند.

وی با بیان اینکه ولی محمد در طول دوران دفاع مقدس در قالب ادبیات پایداری و حماسی اشعار زیادی را سروده که در میادین جنگ استان ایلام برای رزمندگان پخش می شده، می گوید: با توجه به اینکه شاعر به منطقه میمک تعلق خاطر عرفی دارد، اولین منطقه از کشور بود که توسط دشمن بعث تصرف شد و نیز همه ساله یادواره ای به این مناسبت برگزار می شود در ماندگاری هرچه بیشترشعر میمک تاثیرگذار بود.

امیدی متذکر می شود ولی محمد که تعلق خاطر به تمام ایلات، طوایف و مناطق مختلف استان ایلام دارد به نوعی خود را شاعری استانی می داند نه شاعری متعلق به یک ایل و طایفه در زمان جنگ تحمیلی، وصف رشادت مردی ایلات و طوایف مختلف استان ایلام را در قالب اشعار مختلف بیان می کند و شور و هیجان دفاع از مرزها را در بین اقوام مختلف استان بیشتر می کند.

شعر میمک یک تصویرگری نوستالژیک از حیات در منطقه میمک قبل از جنگ و تحسر ماندگار شاعر بعد اشغال منطقه است

شاعر شهیر ایلامی در زمینه شعر میمک سروده ولی محمد امیدی بیان می دارد: شعر امروز ایلام در زمان جنگ شعری جوان و نوپا بود و آنچه در زمان جنگ اتفاق افتاد نوعی تهییج در ببن رزمندگان آن زمان ایجاد کرد .

به گفته حبیب الله بخشوده شعر کردی پایداری بیشتر در قالب مثنوی و به وسیله شاعران بومی سرا سروده می شد که در این میان نقش سروده های شادروان ولی محمد امیدی که تلفیقی روایت گونه از جنگ و روایت زندگی قدیم مردم عشایر در آن توامان بود باعث شده همچنان و در پس سال ها ورد زبان خاص و عام شود.

وی اظهار می دارد: شعر میمک که در قالب مثنوی هجایی سروده شده به لحاظ محتوایی یاد آور نوعی نوستالژی است که یاد آور زندگی قدیم عشایر ایل خزل است و توصیفات شاعر از جغرافیای منطقه،شب نشینی ها، پختن نان، آوردن آب از چشمه ها و برکه هایی مانند برکه ‘گو ڵه م زه رد’ و معیشت خاص دوران گذشته که پر از شادی وتلاش است و این فضا در مقایسه با فضای روزهای جنگ و روایت جنگاوری و شجاعت ها و حال و روز ایام جنگ در میمک نوعی تحسر را یاد آور می شود.

تشبیهات در این شعر ناب و بومی است وبکر بودنشان محسوس است.

‘مه یمگ چۆ وه رگن وه ر که مان بۆ دۆدی و ئاگر تا ئاسمان بۆ’

بخشوده تاکید می کند: تصویر پردازی ها ناب، ریشه دار و زاگرسی است و اینها از امتیازات خاص این شعر محسوب می شود و فخامت زبان، روایت و بهره گیری از تصاویر خاص و بومی، شعر امیدی را از سایرین متمایز کرده است.

شعر میمک نیروی محرکه جوانان عهد شاعر برای حضور در جبهه ها بود

دیگر ادیب، شاعر، منتقد و نویسنده ایلامی در خصوص شعر میمک معتقد است: در سال های ابتدایی بعد از انقلاب و زمان جنگ تحمیلی زبان شعر و ادبیات به ویژه شعر شفاهی از شاعران بومی و محلی مناطق جنگ زده از معدود ابزار تبلیغی برای نشان دادن شور و حال جبهه ها و جوش و خروش مردم و ترغیب عامه جامعه به جبهه ها بود.

محمد علی قاسمی می افزاید: در این میان نباید منکر اشعار شاعر نامدار و بومی استان ایلام ولی محمد امیدی بود که با سرودن اشعاری در خصوص دفاع مقدس در تهیج جوانان آن زمان برای حضور در میادین جنگ تاثیرگذاری داشت.

وی ادامه می دهد: بعد از سرایش مثنوی بلند میمک و تکثیر این شعر از طریق نوار کاست در آن مقطع زمانی هیجان و شوری بسیار وصف ناپذیر در دل نیروهای مرزی از جمله رزمندگان بومی استان ایلام از ایلات و طوایف مختلف می انداخت.

قاسمی معتقد است که شعر بومی دفاع مقدس که توسط شاعران محلی چون ولی محمد امیدی، ملااحمداحمد دهبالایی و احمد (آمِه ) غلامی از ایل ارکواز ملکشاهی در زمان جنگ تحمیلی سروده شده در ترغیب مردم به حضور در جبهه ها انکار ناشندنی است.

لوکیشن به تصویرکشیده شده در شعر حماسه میمک همچنان تازه و بکر است

نویسنده و ادیب دیگر استان ایلام نیز در خصوص شعر میمک اظهار می دارد: یکی از نکات برجسته شعر حماسه میمک آشنایی کامل شاعر با تمام نقاط میمک و اشراف وی به استراتژیک بودن این منطقه مرزی و حد فاصل ایران و عراق است که به شکیل بودن شعر افزوده است.

یاسر سنایی ادامه می دهد: شعر حماسه میمک اثری احساسی است که از عمق وجود شاعر برآمده که برای سرزمین اشغال شده و عزیزان در گیر جنگش سروده و نشان از بی تابی شاعر در خصوص نتیجه تصرف منطقه میمک به دست بیگانگان دارد.

وی با بیان اینکه ولی محمد انسی عمیق و واقعی به طبیعت دارد، می گوید شاعر در شعر حماسه میمک عناصری چون طبیعت، حضور بیگاناگان در ملک آبا و اجدادی، رشادت و جانبازی مردان ایل و ارتش در دفاع از میمک و نیز آزادی و بازگشت آرامش نسبی به میمک را به خوبی در این شعر توصیف کرده است.

سنایی که گردآورنده دیوان اشعار ولی محمد امیدی است، در ادامه می افزاید: شاعر در شعر حماسه میمک ابتدا تصویری از جریان زندگی در میمک قبل از جنگ و طبیعت بکر و زیبای آن دیار را به خواننده می نمایاند سپس به اشغال و تصرف منطقه و حضور دشمن بعث در آن سرزمین را در قالب شعر تصویرگری می کند و در ادامه استقامت مردانی از ایل خزل که در تلاش هستند که سرزمین آبا و اجدادیشان را از تصرف دشمن خارج سازند و سپس حضور قوای ارتش در یاری رساندن به رزمندگان عشایر منطقه و در نهایت بازپس گیری میمک را کاملا واقع گرایانه بیان می کند گویی که خود در این کارزار حضور دارد.

به گفته وی شاعر در منظومه حماسه میمک به واقع یک لوکیشن زیبا از گذشته و حال میمک برای خواننده ترسیم می کند چنان که اگر کسی با منطقه و سرگذشت میمک آشنایی ندارد با شنیدن این اثر و نیز منظومه ‘ گُلم زرد ‘ ( چشمه ای با آب شیرین در منطقه میمک ) تا حدود زیادی اطلاعات مناسبی از این منطقه جغرافیایی و حوادثی که بر آن گذشته است آشنا می شود.

وی تاکید می کند: شخصیت شعری حماسه میمک به گونه ای است که بعد گذشت ۳۷ سال از سرایش آن، همچنان غنا، هیبت و جلای شعری و ادبی خود را حفظ کرده و بر دل خوانندگان در هر رده سنی می نشیند، چرا که شاعر در این منظومه ادبی از نمادهای اسطوره ای چون خورشید، بیابان، طبیعت، فرهنگ بومی و آداب و سنن عشایرایل خزل ساکن در منطقه میمک قبل از تصرف و جنگ و نیز پایداری رزمندگان برای دفاع از این نقطه جغرافیایی را به روشنی و سادگی و صفای باطنی بیان می کند.

اشعار ولی محمد امیدی در قالب مناجات نامه، عاشقانه، اجتماعی و حماسی سروده شده و در قالب دیوان به زیور چاپ آراسته شده است.
شعر میمک دارای بیش از ۵۰ بیت است که در قالب مثنوی ده هجایی به سبک شعر کردی گورانی سروده شده و به جرات می توان گفت ولی محمد امیدی از واپسین شاعران شعر سبک گورانی است و به نوعی گویش شعر به این سبک مثل سده های پیشین بین شاعران کردزبان رواج ندارد.

ولی محمد امیدی شاعرحماسه سرا مشهوربه فردوسی ایلام در سال ۱۳۰۱ هـ . ش در دهستان کارَزان از توابع شهرستان سیروان استان ایلام، چشم به جهان گشود و در یازدهم دی ماه ۱۳۸۶ جان به جان آفرین تسلیم گفت و در میان حسرت و دریغ مردم قدر شناس ایلام و اهالی ادب و هنر استان در قطعه هنرمندان آرامستان ایلام به خاک سپرده شد.

چاپ دیوان این شاعر بزرگ یک سال پس از مرگش توسط یاسر سنایی در سال ۱۳۸۷ با عنوان دیوان ولی‌محمد امیدی (وه له بیگانه) در انتشارات رامان به چاپ رسیند./ایرنا