پیاده‌روی اربعین، میدان مسابقه دولتمردان برای خدمت‌رسانی به زائران

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، پیاده‌روی اربعین فقط یک مراسم نیست که هر سال چهل روز بعد از عاشورا در عراق برگزار می‌شود؛ پیاده روی اربعین یک فرهنگ است در گستره جهان و دل‌های شیعیان را به هم پیوند می‌دهد تا با شعار هل من ناصر حسینی یار و یاور امام زمان (عج) باشند. هنوز ۲۰ روزی به اربعین حسینی مانده ولی همه جا حرف از اربعین و پیاده روی است. یکی می گوید باید گذرنامه ام را تمدید کنم، یکی دیگر می گوید باید از الان برنامه ریزی کنم و مرخصی بگیرم. یکی به فکر این است که پیاده روی را با خانواده برود ولی دیگری می گوید آنجا جای زن و بچه نیست. یکی دنبال کوله و کفش مناسب برای پیاده روی می گردد. یکی هم توصیه های بهداشتی را در فضای مجازی دنبال می کند. به هرحال این حال و روز روزهای اواخر محرم و اوایل ماه صفر است.

اگر تا ۲۰ سال پیش مراسمی به مناسبت اربعین امام حسین(ع) برگزار می شد، در نهایت یک سخنرانی و بیان مصیبت‌های کربلا در یک هیات و قرائت زیارت اربعین بود ولی اکنون برنامه‌های فراوانی برای این روز وجود دارد که پیاده‌روی اربعین یکی از آن‌هاست. برخی می گویند اربعین و پیاده روی نجف تا کربلا در سال های اخیر باب شده ولی با استناد به منابع روایی و تاریخی می توان سابقه این سنت حسنه را پیدا کرد. برخی با استناد به احادیثی که درباره زیارت امام حسین (ع) نقل شده و در آن برای هر قدم زائر هزاران ثواب و پاداش نقل شده، می گویند پیاده روی اربعین در راستای عمل کرد به همین روایات است و هر قدر که قدم های بیشتری برای رسیدن به حرم سالار شهیدان برداریم، اجر و مزد بیشتری خواهیم داشت.

نخستین زائر اربعین که با پای پیاده به زیارت سیدالشهدا(ع) آمد، جابربن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا (ص) و عطیه عوفی شاگرد امیرمومنان (ع) بود که در چهلمین روز شهادت سالار شهیدان و اصحاب باوفایش پا به این سرزمین گذاشتند. بر اساس برخی روایات همزمان با ورود جابر بن عبدالله، کاروان کربلا نیز به زیارت قبور شهدای عاشورا رسیدند و از آن زمان موضوع اربعین و زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهدای کربلا به عنوان سنتی اسلامی مطرح شد. ائمه معصومین، شیعیان را بر زیارت اربعین سفارش می کردند و در روایتی از امام حسن عسکری(ع) آمده است که یکی از علامت های شیعه زیارت اربعین است و بسیاری از بزرگان و مراجع با زنده نگه داشتن این روز بر زیارت حرم سیدالشهدا(ع) تاکید کرده اند و خود با پای پیاده به کربلا می رفتند.
پیاده روی اربعین به ویژه از نجف تا کربلا طی قرن ها رواج داشته است. در دوره حکومت های آل بویه و از دوره صفویه زیارت کربلا با پای پیاده توسط علمای مشهور ترویج می شد. بزرگانی مانند شیخ انصاری، آخوند خراسانی و محدث نوری به پیاده روی اربعین می رفتند. از اواخر دوره قاجار که خودروهای باری و مسافری به عراق و ایران رسیدند، زیارت پیاده کمتر شد تا این که آیت الله سیدمحمود شاهرودی با پیاه به کربلا رفت و در روزگاری که بیشتر مردم سواره به کربلا می رفتند، پیاده روی به امری معنوی و نمادین تبدیل شد. تا دهه ۵۰ شمسی پیاده روی اربعین از سوی زائرانی از کشورهای مختلف صورت می گرفت. سال ۱۳۵۳ جمعیت بزرگی به سوی کربلا به راه افتاد و نظامیان بعثی افرادی را اعدام و بسیاری را زخمی کردند. در دوران حکومت صدام، پیاده روی اربعین مجازات حبس و اعدام داشت.
سال ۱۳۸۲ با سقوط حکومت صدام دوباره راه پیاده روی اربعین با جمعیتی حدود ۲ تا سه میلیون زائر به راه افتاد و هر ساله جمعیت آن اضافه می شد. از اوایل دهه ۹۰ این پیاده روی اوج گرفت و جمعیت زائران از ۲۰ میلیون فراتر رفت و جهانیان با پدیده جدید و بزرگ اربعین آشنا شدند و هر سال جمعیتی ۲۵ تا ۲۷ میلیون نفر به پیاده روی اربعین می روند.

مقایسه آمار تردد زائران اربعین نشان از رشد چشمگیر استقبال شیعیان جهان از این حماسه را دارد. اگر در سال ۹۵ بر اساس آمار اعلام شده، ۱۱ میلیون زائر به کربلا سفر کرده، طی سال های ۹۶ تا ۱۳۹۸ این آمار از ۱۵ میلیون نفر رسیده و در سال ۱۳۹۹ که کرونا در جهان جان صدها هزار نفر را گرفت، این آمار به ۱۴ میلیون نفر رسید ولی در سال ۱۴۰۰ شاهد حضور ۱۶ میلیون زائر و در سال گذشته ۲۱ میلیون و امسال نیز بیش از ۲۲ میلیون نفر ضمن پیاده روی به زیارت حرم امام حسین (ع) در کربلا رفتند.
امسال زائران ایرانی رکورد زدند و بیش از چهار میلیون نفر به عراق رفته و در پیاده روی اربعین از نجف تا کربلا شرکت کردند. انتقال این تعداد زائر کار بسیار بزرگی است که بدون ایجاد زیرساخت های ارتباطی و مواصلاتی امکانپذیر نیست و در سال های اخیر این زیرساخت ها برای تردد بهتر زائران فراهم شده، به گونه ای که حسن بهرام نیا استاندار ایلام گفته است این استان به برکت زیرساخت های اربعین برای پنج سال آینده به قطب مهم تجاری و صادراتی در کشور و منطقه تبدیل خواهد شد.
محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق هفته گذشته در مراسم بنای سنگ پروژه اتصال راه آهن شلمچه – بصره به این مساله اشاره کرد و گفت: روابط بغداد و تهران راهبردی است و ما در حال کار بر روی ایجاد شهرهای صنعتی مرزی و راه های مواصلاتی مشترک بین دو کشور هستیم. البته باید توجه داشت که بیشتر زائران از مرز مهران به پیاده روی اربعین می روند و استاندار این استان از مهران به عنوان گرانیگاه اصلی اربعین کشور یاد می کند و در طول کمتر از ۲ سال اخیر ۶۴ هزار میلیارد ریال برای زیرساخت های اربعین استان ایلام هزینه شده که حدود ۵۰ هزار میلیارد ریال آن مربوط به راه های مواصلاتی بوده است. پارکینگ بزرگ اربعین نیز با ۸۰ هکتار، ظرفیت پارک بیش از ۱۰۰ هزار خودرو را دارد که در این پارکینگ خدمات رفاهی به زائران عتبات ارائه می شود و پایانه برکت نیز در کمترین زمان و قبل از شروع راهپیمایی اربعین ساماندهی شده است.
از چهار میلیون زائری که از ایران برای پیاده روی اربعین عازم عراق شدند، ۴۷ درصد از مرز مهران عبور کردند و از مرز شلمچه ۲۵ درصد راهی کربلا شدند. مرز خسروی با ۱۵ درصد و مرزهای چذابه، تمرچین، باشماق و پرویز خان هر کدام با کمتر از ۱۰ درصد پذیرای زائران اربعین بودند و سه و نیم درصد هم با هواپیما سفر کردند. هرچند جمعیت زائران در مرز مهران بیش از سایر پایانه های مرزی است و در دو روز گذشته (پنجشنبه و جمعه) به دلیل افزایش موج برگشت زائران، پایانه مسافربری برکت در ساعاتی از روز با تراکم و ازدحام زائران برای انتقال به شهرهای مقصد مواجه شد ولی با تامین بیش از هزار دستگاه اتوبوس کار انتقال زائران تا ساعت ۲ بامداد شنبه به پایان رسید.

صدور و تمدید گذرنامه، افزایش گیت های عبور زائران در مرزهای زمینی، ایجاد قرارگاه فرهنگی اربعین در استان ها، برپایی موکب در مسیر زائران تا لب مرز و در مسیر پیاده روی نجف تا کربلا، رسیدگی به وضعیت بهداشت و درمان زائران، تامین ارز مورد نیاز زائران تا ۲۰۰ دینار، نحوه اعزام دانشجویان و سربازان به این سفر، تامین اینترنت و تقویت زیرساخت های مخابراتی، ۲۴ ساعته شدن عبور زائران از بیشتر مرزهای زمینی، مشارکت وزارتخانه ها و نهادهای دولتی در هرچه بهتر برگزار شدن این مراسم به عنوان یکی از شعائر دینی و هموارسازی عبور زائران خارجی از مرزهای کشورمان از برنامه هایی است که دولت به کمک نهادهای عمومی و مردمی توانسته در خدمت زائران باشد.
به عنوان نمونه شرکت پست ایران توانست در یک روز (۲۸ مرداد) به رکورد دریافت و توزیع ۱۰۶ هزار گذرنامه برسد و درروزهای منتهی به آغاز اربعین این روند را طی کند. این تعداد گذرنامه در دو نوبت صبح و عصر، تجزیه، ثبت و به ۱۲۴ نقطه کشور ارسال شد. یکی از تمهیداتی که عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات از سال گذشته انجام داد و نتیجه آن امسال مشخص شد، عدم تعطیلی ستاد اربعین بود. این ستاد از سال گذشته به صورت مردمی تشکیل شد و تا امروز بدون تعطیلی به کار خود ادامه داد اما امسال دیگر این کار یک اقدام مردمی و داوطلبانه نبود، تکلیفی بود که از سوی وزارت ارتباطات برای شرکت ملی پست مشخص شد تا خدمات بیشتر و با کیفیت‌ بهتری را به زائران ارائه کند.
همچنین می توان به نصب و راه‌اندازی ۱۶۴ سایت همراه اول و ثابت در پایانه‌های مرزی ششگانه شلمچه، چذابه، مهران، خسروی، باشماق و تمرچین اشاره کرد که از اقدامات وزارت ارتباطات در منطقه جنوب غرب کشور بود که این سایت‌ها برای افزایش کیفیت ارتباطات به زائران حسینی در مدت زمان کوتاهی نصب و راه‌اندازی شدند.

پیام رسان های داخلی هم برای ارائه خدمات بهتر به زائران اربعین، امکاناتی همچون تماس صوتی و تصویری رایگان، اعلام وضعیت مکانی و موقعیت یاب بدون نیاز به اینترنت و ربات امدادی برای اعلام موقعیت مکانی افراد در گروه ها را ایجاد کردند. همچنین نرم افزارهایی برای ارائه خدمات به زائران ارائه شد که آموزش زبان عربی، پلیس من برای دریافت گذرنامه، اعلام وضعیت جوی و آب و هوای عراق، راهنمای زائران و آلبوم های صوتی و تصویری نمونه هایی از این خدمات است.

یکی از نتایج پیاده روی اربعین وحدت بیشتر میان مسلمانان به ویژه شیعیان جهان بوده است. هر ساله تعداد بسیاری از شیعیان و همچنین مسلمانان و پیروان ادیان الهی در این مسیر گام می گذارند که امسال بیش از ۷۵ ملیت در این آیین حضور یافته و با آموزه های قرآنی و اسلامی آشنا شدند. از طرف دیگر برخی شعائر دینی در این راه پویاتر از گذشته ادامه دارد. مانند نذر و خیرات. در سال های اخیر پویش های فراوانی برای پیاده روی ایجاد شده که می توان به پویش نذر آب و یخ، نذر خون، آزادسازی زندانیان، نذر کتاب، نذر همسفر اربعین، پویش فجر عاشقی ویژه قرائت سوره فجر و زیارت به نیابت از شهدا اشاره کرد.

تالیف کتاب های پیاده روی را باید بر فرهنگ اربعین اضافه کرد. برخی از زائران که اهل قلم هستند با حضور در این مراسم یادگارهایی از جنس کتاب برای علاقه مندان به حضور در پیاده روی اربعین و نسل های بعدی به جا می گذارند و می توان کتابشناسی پیاده روی اربعین را به این فرهنگنامه اضافه کرد. ساخت مستندهای اربعین نیز در این سال ها باعث شده تا بسیاری از جوانان و هنرمندان اینگونه دین خود را به امام حسین(ع) و پیاده روی اربعین ادا کنند و کسانی را با این پیاده روی آشنا کنند که هنوز مسیر بین نجف و کربلا را با زائران طی نکرده اند.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز همچون سال های گذشته با تولید برنامه های مناسبتی و پوشش اخبار مراسم پیاده روی نجف تا کربلا به ویژه با راه اندازی رادیو فصلی اربعین سهم بسزایی در فرهنگسازی پیاده روی اربعین دارد. شبکه های تلویزیونی هر شب با پشخ برنامه هایی مستقیم

برخی معتقدند مراسم اربعین بزرگترین چالش علیه ارزش های لیبرالیسم است. چون اساس تفکر لیبرالیسم بر پایه ارزش های شیطانی مثل فردگرایی، اصالت سود و اصالت لذت استوار است اما در مراسم بزرگ پیاده روی اربعین، همه این ارزش های اهریمنی به چالش کشیده می شوند. در واقع میلیون ها زائر کربلا در اجتماعی بزرگ و نه به صورت فردی با پای پیاده و در گرمای طاقت فرسای عراق همه لذت ها را کنار می گذارند و خادمین و موکب داران از مال و راحتی خود می گذرند تا به زائران امام حسین (ع) بدون هرگونه منت و چشم داشتی خدمت کنند.

اگرچه بیشترین خدماتی که به زائران اربعین در عراق صورت می گیرد، مربوط به اسکان و غذاست ولی در این میان مسائل فرهنگی در برخی موکب ها مطرح می شود. پاسخ به مسائل شرعی، پاسخ به شبهات، سخنرانی و برگزاری مسابقات از جمله این برنامه ها هستند و بعضی موکب ها نیز مکانی را برای بازی کودکان اختصاص می دهند. برگزاری نماز جماعت، مداحی و روضه خوانی و بیان فلسفه پیاده روی اربعین از مهمترین مطالبی است که در این موکب ها مطرح می شود. با توجه به بی حرمتی های اخیر به قرآن در کشورهای اروپایی، پویش هایی در برخی موکب ها ایجاد شد تا زائران انزجار خود را نسبت به هتاکان قرآن نشان دهند و کلام الهی را مهمترین عامل وحدت مسلمانان بدانند.
یکی از نتایج پیاده روی اربعین را می توان نوآوری و خلاقیت شاعران و مداحان در سرودن اشعار اربعین و کربلایی دانست؛ به گونه ای که بسیاری از مداحی های اخیر به پیاده روی اربعین و زیارت کربلا به زبان های فارسی و عربی اشاره دارد. از طرف دیگر مداحان عراقی نیز با خلاقیت های خود اشعار فارسی را لحن عربی می خوانند. اگر مردم ایران در دهه ۸۰ فقط چند شعر از ملاباسم کربلایی شنیدند ولی امروز شعرهای ده ها مداح عربی بر سر زبان های مردم ایران است و همچنین اگر زمانی شعر کنار قدم های جابر از زبان میثم مطیعی بر سر زبان ها بود، امروز ده ها شاعر و مداح از چای عراقی موکب ها و مسیر پیاده روی می خوانند و خاطرات پیاده روی را زنده می کنند.

فرهنگ اربعین در این یک دهه جای خود را میان مردم ایران باز کرده و به هر مناسبتی از این روزهای فراموش نشدنی بین نجف و کربلا یاد می کنند؛ یک بار در قالب مسابقه فرهنگی یا هنری، یک بار با برپایی ایستگاه های صلواتی که دیگر کسی به آن ایستگاه صلواتی نمی گوید بلکه همان واژه موکب را به کار می برد. جایزه جهانی اربعین هم به نهمین دوره خود رسیده تا ظرفیت‌های هنری و مردمی این رویداد با استفاده از ظرفیت نمایندگی‌های فرهنگی در همه کشورها به منصه ظهور برسد.

آنچه در این میان از اهمیت ویژه ای برخوردار است، توجه به الگوی زندگی حسینی است که رهبر انقلاب در روز اربعین در مراسم عزاداری دانشجویان به پیاده روی ۲۲ میلیونی شیعیان اشاره کردند و به شرکت کنندگان در این پیاده روی فرمود: همانگونه که در مسیر راهپیمایی اربعین با استحکام حرکت کردید، در راه حاکمیت توحید نیز مستحکم و همراه با اراده باشید و همیشه حسینی زندگی کنید و حسینی بمانید.

ایشان همچنین در پاسخ به نامه جمعی از دانش آموزان که قبل از پیاده روی اربعین درخواست رهنمود و توصیه داشتند، فرمود: در این راه‌پیمائی مقدس، فرصت توجه و توسّل را از دست ندهید و نیز فرصت تأمل و تفکر در مجاهدت سیدالشهداء علیه‌السلام و هدف آن و برکاتی را که خداوند به این فداکاری بزرگ عطا کرده است. آن هدف، باید هدف هر انسان مؤمن باشد.

برگزاری مراسم پیاده روی جاماندگان اربعین نیز یکی دیگر از برکاتی است که پس از پیاده روی اربعین در عراق در کشورمان به راه افتاد. این مراسم برای نخستین بار در اربعین سال ۱۳۹۲ با حضور جمعی از طلاب و دانشجویان به صورت خودجوش از میدان امام حسین (ع) تا حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) برگزار شد و پس از آن هر ساله بر عظمت این حرکت افزوده شد و از سال ۱۳۹۴ با ورود دستگاه‌های اجرایی شهرستانی و استانی این حرکت با برنامه‌ریزی و انسجام بهتری برگزار می‌شود. این مراسم در بیشتر استان ها و شهرهای ایران به صورت خودجوش با همکاری نهادهای دولتی و مردمی برگزار می شود.

امسال بسیاری از نهادها برای هرچه بهتر برگزار شدن مراسم جاماندگان اربعین پای کار آمدند و شهرداری تهران نیز مسیر این پیاده روی را از میدان امام حسین(ع) تا حرم حضرت عبدالعظیم همچون مسیر نجف تا کربلا با ایجاد عمودهای نمادین و پرچم های عزای حسینی جلوه ای دیگر بخشید.

پیاده‌روی اربعین فقط یک مراسم آیینی نیست که مسیری به طول ۱۳۸۴ سال است و می توان فرهنگ ایثار و انتظار موعود را در آن به بهترین شکل تمرین کرد؛ این پیاده روی رزمایشی برای منتظران ظهور منجی است و بسیاری از زائران حسینی بر کوله های خود نوشته بودند تک تک قدم هایت را نذر ظهورت می کنم./ایرنا