برگرفته از پژوهش «نگرش دختران نوجوان به زنان فعال در عرصه دفاع مقدس»؛ دختران نوجوان و دفاع مقدس * دکتر سیده فاطمه نعمتی | پژوهشگر اجتماعی

فرهنگ ایثارگری به عنوان یکی از مولفه های عمده و میراث فرهنگی گرانبهایی است که در طی گذر دوران و حوادث بسیار در جامعه ما حفظ شده و انتقال یافته است. دوران هشت سال دفاع مقدس به عنوان نقطه عطفی در نمایاندن توان، شجاعت و استعداد بی نظیر جوانمردان و غیرتمندان ایران زمین بخشی از نمایش فرهنگ ایثارگری به شمار می رود؛ در این دوران جامعه توانست با اتکای بر آموزه های دینی در این آزمون الهی، پیروزمند ظاهر شود.

دستاوردهای دیرین تاریخ، مبیُّن این واقعیت است که ایثار و شهادت به عنوان کارآمدترین عنصر فرهنگی در تاثیر بر فرآیندها و پدیده های اجتماعی تلقی می شود. مقام معظم رهبری بارها در رهنمودهای خود استفاده و بهره برداری از فرهنگ دفاع مقدس را، که همان روحیه مقاومت و فداکاری همراه با اخلاص بود، مورد تأکید قرار داده اند. “اگر همین نصف روز حادثه کربلا در تاریخ ما در طول هزار و ۴۰۰ سال چنین اثری به جا نهاده است، پس فرهنگ هشت سال دفاع مقدس می تواند برای سال های متمادی منشأ برکات زیادی باشد(۲۱ شهریور ۱۳۸۶).

در طول دوران هشت ساله، مردان و زنان بسیاری در عرصه های مختلف به فعالیت پرداختند که با گذشت بیش از سه دهه از آن دوران، هنوز تمام آنچه واقع شده، معرفی و شناخته نشده است. این امر به ویژه درخصوص نقش زنان در دوران مقدس دو چندان است. حضور آنان در بخش های مختلف با نقش آفرینی های تاثیر گذار اعم از جبهه ها و پشت جبهه ها چندان تصویر نشده و به نظر می رسد در حالی که نیمی از جمعیت ایران را زنان تشکیل می دهد، بازآفرینی زنان فعال در دوران دفاع مقدس همچنان عملکرد مقبولی ندارد. این درحالی است که ساخت الگو از زنانی که با همه وجود ارزش های نظام اسلامی و دوران دفاع مقدس را به نمایش گذاشته اند، می تواند در دوران کنونی تاثیر بسزایی در جامعه داشته باشد.

بخش مهمی از میراث گرانقدر معنوی و مادی هشت سال دفاع مقدس جز در پرتو تلاش در پاسداشت خاطرات آن ایام محقق نخواهد شد و این مساله نیازمند توجهات همه جانبه به جنبه های فرهنگی و آموزشی نسل های آینده است. کسانی که دوران دفاع مقدس را درک نکرده و گاهی با افراد حاضر در آن دوران نیز در ارتباط نیستند. مهمترین سال های شکل گیری ارزش ها و راه و رسم زندگی افراد از سنین نوجوانی آغاز می شود و در دخترانی که مادران آینده سرزمین را شکل خواهند داد، این حساسیت ها باید دو چندان باشد. دخترانی که در دنیای امروز در معرض هجمه عظیم رسانه ای، همچون نهال هایی تازه قد کشیده به هر سو کشیده می شوند و باید تکیه گاهی مطمئن برای رشد فکری خود بیابند. در این مسیر چه چیزی مانند الگوهایی از زنان مجاهد دفاع مقدس می تواند مسیر دستیابی به راهی مستقیم برای سعادتمندی را فراهم کند؟

با رویکرد بررسی جایگاه زنان دفاع مقدس در منظر دانش آموزان دختر، پیمایشی با جامعه آماری دانش آموزان دختر شهر تهران انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد متولدین دهه هشتاد که هم اکنون در دوران نوجوانی بسر می برند، رویکرد مثبتی به مساله دفاع مقدس دارند و علی رغم آشنایی کم با محصولات فرهنگی موجود در خصوص زنان دوران دفاع مقدس، تمایل دارند تا زندگی نامه آنها را مطالعه کرده و از آنان سرمشق گیرند. باوجود آن که فضای مجازی و بالاخص شبکه های اجتماعی تمام ظرفیت محتوایی خود را برای دور کردن نوجوانان از ارزش های اصیل اسلامی ایرانی به کار گرفته اند، هنوز در میان نوجوانان، حداقل نیمی از آنها در همین فضا، به دنبال کسب اطلاعات پیرامون شهدا بوده و به محتوای مرتبط با دفاع مقدس علاقه دارند.

از جمله نکات مهم این پژوهش، ترکیب میان فرم و محتوای مورد استفاده دانش آموزان دختر است. آنان کتاب های مربوط به زنان مجاهد دوران دفاع مقدس و فیلم های مربوط به آنها را پیگیری می کنند اما بیشتر منبع استفاده از این محتواها، تبلیغات و پخش تلویزیون است. رسانه ملی به عنوان مهمترین عامل تحریک و اغناء می تواند نقش موثری در بازنمایی زنان در دوران دفاع مقدس داشته باشد و محصولات تولید شده در این زمینه را به مخاطبان بشناساند. این درحالی است که بنظر می رسد در این مساله باید برنامه ریزی جدی وجود داشته باشد.

در پایان باید این به این مساله اشاره کرد که آمارهای حاصل از این پژوهش نشان می دهد در برخی از آمارهای مرتبط با علاقه دختران نوجوان به دفاع مقدس، وضعیت در مرحله هشدار قرار دارد و چنانچه محصولات فرهنگی مناسبی در این حوزه و بالاخص جایگاه زنان در دفاع مقدس تولید یا به دست مخاطب هدف نرسد، در آینده ای نزدیک علاقه های موجود در میان نوجوانان فروخواهد نشست و دیگر نمی توان آثار زیانبار انتخاب الگو از میان زنانی که با فرهنگ اسلامی ایرانی تشابهی ندارند را جبران کرد./ایرنا