پرخاشگری و خطای هاله ای پدر رومینا   * طاهر جمشیدزاده

نگاه اقتصاد – قتل فجیع دخترکی مغموم و بی پناه با تیغ داس بی رحم پدری ناآگاه که چند روزیست بر روی تلکس رسانه های کشور نشسته است. سخت وجدان جامعه را متألم و آزرده نموده است و بایستی نهادهای اجتماعی و متولی فرهنگ کشور و در صدر آن وزارت ورزش و جوانان، وزارت کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد و سازمان بهزیستی در یک کارگاه گروه مشترک و اتاق فکر واحد با دعوت از اساتید دانشگاه، نخبگان، جامعه شناسان، وکلای زبردست دادگستری و روانشناسان اجتماعی، با تدوین نقشه جامع این دست خشونت ها و بزه های اجتماعی و تدوین اطلس جامع و پروتکل های مربوطه و بخشنامه نمودن آن به استانها و شهرهای مختلف کشور این مصائب مرتفع گردیده و به حداقل برسد.

در تشریح پرخاشگری آدمی هیچ یک از دو دسته عوامل آموختنی یا ذاتی را نمی توان مستقل از دیگری منظور داشت. هر روانشناس پژوهشگر در این زمینه می داند که هر دو دسته عامل در کارند و تفاوت نظرگاهها در این زمینه برخاسته تأکید نسبی بر هر یک از آنهاست.

شواهد خاکی از نقش داشتن یادگیری در پرخاشگری در خاستگاه اصلی دارد. یکی از آنها پژوهش های کنترل شده ی آزمایشی و طبیعی پرخاشگری همچون بسیاری از رفتارهای کنشگر دیگر، از پاداش و تنبیه اثر می پذیرد. پرخاشگری رییس جمهور افراطی و یکجانبه ایالات متحده آمریکا هم تابع این نکته هست که وی درباره نتیجه و محصول پرخاشگری خود چه نظری دارد و ارزش آن برایش چیست؟! اینکه رفتار آدمی تابع پاداش های انتظاری و ارزش آنها برای اوست از دیرباز به عنوان فرض زیربنایی نظریه یادگیری اجتماعی اعتبار یافته است.

پژوهش های دیگری هم نشان داده که خاستگاه پرخاشگری جامعه ستیز، در تجربه نخستین شخص در خانواده اوست که حتی نمونه خارج از این مقال پرخاشگری پدر رومینا دختر مغموم طالشی هم نشأت گرفته از تجربه های نیاموخته و عدم بی توجهی والد پدر در جلب محبت و نوازش می باشد و پدران منفعل و افسرده به علت ناآگاهی و پیدا کردن آلترناتیو و جایگزین به پرخاشگری و قوه قهریه متوسل می شوند.

در واقع آموزش های اولیه درباره الگوهای رفتار جامعه ستیز، این الگوها پیش از نوجوانی و در خانه صورت می گیرد و در این زمینه افراد خانواده، نخستین آموزگارانند و حتی متأسفانه در سنین ازدواج هم بنا بر شیوه ها و رسوم غلط قومی و عشیره ای بعضی رفتارها و عادات غلط را کماکان در شهرهای مختلف داریم که خسرو سینایی کارگردان شهیر نام آشنایی سینمای ایران در فیلم «عروس آتش» نخستین فیلم بلند سینمایی اش با بازی شاهکار حمید فرخ نژاد در نقش «فرحان» و غزل صارمی در نقش «احلام» این عادات، رفتارها و شیوه های غلط را به درستی بر روی پرده نقره ای و قاب تلویزیون خانگی در جلوی دید همگان می گذارد و درس اصلاح ساختاری و بنیادین می دهد و قصه رومینا و احلام قصه تمام دختران مظلوم و بی پناه این سرزمین است.

در آغاز در خانواده کودکان یاد می گیرند که دعوا و جیغ و قشرق می تواند در دستیابی به خواستهایی که از افراد خانواده دارند مؤثر باشد سپس رفته رفته این رفتارها به پرخاشگری جامعه ستیز در خانه و بیرون از خانه تعمیم پیدا می کند. دومین دسته شواهد یادگیری اجتماعی پرخاشگری، برخاسته از مشاهده تفاوت های پرخاشگری به صورت تابعی از متغیرهای فرهنگی و اجتماعی است.

برای نمونه، شواهد چشمگیری از دگرگونیهای نظام دار در میزان رفتار پرخاشگری در ملل گوناگون در دست هست. مردمان برخی کشورها بیش از مردن دیگر کشورها معتقد هستند که به کمک پرخاشگری می توان مشکلات را از سر راه برداشت شبیه مردمان ایالات های مختلف آمریکا و در رأس آنها دونالد ترامپ که مرتب کارتل های اسلحه از طریق دادو ستد اسلحه های متنوع و گوناگون پول های هنگفتی به جیب می زنند و این همه فجایع و قتل و کشتاری که مرتب در این کشور در جریان است و الان دیگر کار از تگزاس که قبلا در صدر رنکینگ قتل و جنایت روزانه بود گذشته است و بیشتر ایالت های دیگر روی تگزاس را سفید کرده اند و رییس جمهور ایالات متحده که حالا به علت سهل انگاری در بیماری مهلک کرونا که بیش از۱۰۰هزار قربانی در این کشور گرفته است و مدام سعی در مخدوش نمودن و پاک کردن صورت مسأله بجای راهکارهای اصولی و مدون و توپ را به میدان رقیب تجاری اش چین به علت قصور و کوتاهی و عدم اطلاع رسانی بموقع در قبال کرونا می اندازد.

بررسی های دیگری در زمینه پرخاشگری نشان از تفاوت های خرده فرهنگ های منطقه ای در کشوری واحد (مثل آمریکا) نیز دارد. برای نمونه آدم کشی در میان مردان سفید پوست غیرلاتینی-اسپانیایی ساکن مناطق روستایی یا شهرهای کوچک جنوب آمریکا بیش از میزان آن در مناطق مشابه دیگر است و این تفاوت ها برخاسته از تفاوت هنجارهای محلی در زمینه رفتار پرخاشگری به شمار می آید. در زمینه پرخاشگری و متوسل شدن به قوه قهریه و سلاح سرد و بی رحم داس از جانب از پدر رومینا که کشاورز و دهقان زاده است به علت خستگی و کار و تلاش و در اثر عدم آگاهی و دریافتن علت مسأله که مشکل از عدم توجه و نوازش وی صورت گرفته گذاردن طبیعت در برابر تربیت و ایجاد دو مقولگی اقدامی بیهوده است چرا که هم وراثت و هم یادگیری هردو، متغیرهای زمینه ساز برای احتمال پرخاشگری هستند بی آنکه نقش پیشایند مجاور داشته باشند.

رفتار پرخاشگرانه پاسخی است به موقعیتی که شخص را به تهاجم برمی انگیزد. حتی در شرایطی که شخص در لبه ی پرخاشگری کردن و دارای توان آن هست نیز مقدمات خاصی باید فراهم باشد تا دست به پرخاشگری بزند.

احتمال رویداد پرخاشگری و همچنین شدت آن، هم وابسته است به ماهیت عامل برانگیزنده و هم میزان پرخاشگری بالقوه برخاسته از چندین متغیر زمینه ساز. البته تردیدی نیست کسانی که با آمادگی برای پرخاشگری زاده می شوند در مواجهه با تهاجم، پرخاشگرانه تر از افراد فاقد چنان آمادگی رفتار می کنند و کسانی که از راه یادگیری اجتماعی، گرایشهای نیرومندی برای پرخاشگری کسب کرده اند پرخاشگرتر از دیگران رفتار می کنند.

در پرخاشگری آدمی، وراثت و یادگیری اجتماعی عوامل هستند که نقش بارز و مکمل همدیگر را ایفا و بازی می کنند.

در آخر با اجازه از دکتر بهروز یاسمی شاعر شهیر و غزلسرای معاصر که پس از حسین منزوی فقید در صدر رنکینگ غزل معاصر کشور جای دارد با ویرایشی کوتاه برای تسکین دل جامعه و کسانی که از حادثه رومینا مغموم هستند این شعر زیبا تقدیم می شود تا که به قول خواجه شکر شیرین شیراز تا که قبول افتد و چه در نظر آید: (نه از رومم؛نه از اقوام چینم.

رومینا زاده ای چادر نشینم.

ترک عمیق زخم های داس است.

شیار دست های خوشه چینم.

نمی آید به جز کابوس یک داس

به خواب چشمهای نکته بینم.

ولی با اینکه در این فقر بینش

میان جمعتان تنها ترینم!

اگر فرهنگ سازی می نمودید.

نمی شد، یک وجب خاکم، جبینم.

هجوم وحشی داس پدر؛ آه!

نمی شد ضجه های آخرینم!!.)