از جنگ تحمیلی تا برجام؛ چهار دهه پایداری و پایبندی به تعهدات بین‌المللی   * مهسا سلمان‌نوری

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، منطق جمهوری اسلامی ایران و گفتمان سیاست خارجی بر مبنای «نفی سلطه جویی و سلطه پذیری» قرار گرفته که این امر صراحتاً در اصل یکصد و پنجاه و دوم قانون اساسی نیز منعکس شده است. در پس تجاوز آشکار رژیم بعثی صدام به ایران که بعدها در راستای بند (۶) قطعنامه (کمیته حقیقت یاب) در دسامبر ۱۹۹۱ میلادی (آذر ۱۳۷۰ شمسی) در گزارشی به دبیرکل وقت سازمان ملل متحد نیز رژیم بعث عراق به عنوان متجاوز جنگ معرفی شد، حمایت های پیدا و پنهان کشورهای غربی قرار داشت.

تجهیز رژیم بعث عراق به سلاح های شیمیایی از سوی اروپا و آمریکا که حملات فجیع به سردشت و شهادت و مجروح شدن جمع کثیری از هموطنان رابه دنبال داشت و حمله هوایی به شهرها و خانه های مردم بی دفاع، تنها بخشی از ثمرات شوم حمایت غرب از صدام است. در همین راستا وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در تیر ماه امسال و در سالروز جنایت حمله شیمیایی به سردشت در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «۳۳ سال از حمله شیمیایی به سردشت می گذرد. ما هرگز حمایت و همراهی آمریکا و اروپا از صدام را در این حمله وحشتناک فراموش نکرده و نخواهیم کرد. ما هرگز سکوت شورای امنیت را در این جنایت فجیع از یاد نبرده و نخواهیم برد. ما هر چه را که آن ها ویران کرده اند، دوباره می سازیم».

 فرزندان دلیر ایران به رغم برخورداری از حداقل تجهیزات نظامی در طول جنگ هشت ساله به رویارویی با رژیم بعثی رفتند که آمریکا و غرب انبارهایش را با انواع مدرن‌ترین سلاح های شیمیایی و مرگبار؛ میراژهای F۱؛ موشک های پیشرفته هوا به زمین اگزو سه EM-۵۹؛ موشک های هدایت شونده لیزری ESC؛ هواپیمای میراژ ۲۰۰۰ و… و… پر کرده بودند.

ثمره مقاومت غیرتمندانه سربازان، جانبازان، ایثارگران و شهدای هشت سال دفاع مقدس، به زانو درآوردن غرب و تسلیم شدن آنان در برابر اقتدار جمهوری اسلامی ایران بود. نکته حائز اهمیتی که در ورای این پیروزی باید بدان توجه کرد آن است که ایران در مقایسه با وحشی گری های رژیم صدام و حامیانش، هم در زمان جنگ، حقوق بشردوستانه لازم الرعایه حین مخاصمات مسلحانه را نه تنها نادیده نگرفت بلکه بیشترین پایبندی را به تعهدات بین المللی نسبت به سربازان و اسرای عراقی روا داشت و هم برخلاف غرب و در راس آن آمریکا که این روزها به نماد بدعهدی در جهان مبدل شده است، در مقابل تعهدات بین المللی از قطعنامه ۵۹۸ گرفته تا امروز در تعهدات برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ همواره بیشترین پایبندی و وجهه ای معقول و منطقی از خود به نمایش گذارده است؛ امری که بر اوج اقتدار و ثبات کشور در عرصه بین المللی افزوده است.

حقوق بشردوستانه حاکم در زمان جنگ؛ پایبندی حداکثری ایران در برابر نقض گسترده رژیم بعث عراق

از جمله مهمترین قواعد حقوقی حاکم بر جنگ (Jus ad bellum) ممنوعیت توسل به زور در بند (۴) ماده (۲) منشور است که صراحتاً از سوی رژیم بعث وقت عراق و با چراغ سبز حامیان غربی-امریکایی اش که مدام بر طبل دفاع از حقوق بشر می کوبند، نقض شد. در مورد قواعد در جنگ (Jus in Bello) نیز قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه بسیاری در اسناد و کنوانسیون های بین المللی منعکس شده است. مهمترین کنوانسیون ها در این زمینه کنوانسیون های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل های الحاقی اول و دوم ۱۹۷۷ میلادی به آن هاست که ایران پایبندی خود به تعهدات این اسناد بین المللی را در طول هشت سال دفاع مقدس به منصه ظهور رسانید.

یکی از جدی ترین تعهدات بین المللی که از سوی رژیم بعث عراق نقض شد، تعهد به ممنوعیت کاربرد سلاح های شیمیایی است. در این زمینه، یکی از مهمترین اسنادی که مستقیماً به سلاح های شیمیایی ارتباط می یابد، پروتکل ۱۹۲۵ میلادی ژنو راجع به «ممنوعیت کاربرد گازهای سمی، خفه کننده و سایر گازها در جنگ و نبردهای باکتریولوژیک» است که دو کشور ایران و عراق به ترتیب در سال های ۱۹۲۹ و ۱۹۳۱ میلادی آن را امضا کردند. به دنبال تاسیس سازمان ملل متحد در ۱۹۴۵ میلادی و پس از کاربرد گسترده­ سلاح ­های شیمیایی از جانب آمریکایی ­ها در جنگ ویتنام، کمیته­ ای تحت عناوین مختلفی چون کمیته­ ۱۸ ملیتی خلع سلاح (ENDC)؛ کمیته­ خلع سلاح (CCD) و کمیته­ خلع سلاح ژنو مامور بررسی ابعاد مختلف این موضوع شد.

در ۵ دسامبر سال ۱۹۶۶ میلادی مجمع عمومی سازمان ملل با صدور قطعنامه ­ای سلاح ­های کشتار جمعی را تهدیدی علیه بشریت توصیف کرد. در سال ۱۹۷۲ میلادی کنوانسیون منع سلاح ­های شیمیایی (BWC) تصویب و در سال ۱۹۷۵ میلادی لازم الاجرا شد. همچنین در سال ۱۹۹۳ میلادی در پاریس کنوانسیونی تحت عنوان منع گسترش، تولید، انباشت و بکارگیری سلاح های شیمیایی و انهدام آنها تصویب شد که جمهوری اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۷۶ خورشیدی با تصویب مجلس شورای اسلامی به این کنوانسیون پیوسته است. در ماده­ (۱) این کنوانسیون آمده است: هردولت عضو این کنوانسیون متعهد می‌شود که هرگز تحت هیچ شرایطی دست به‌اقدامات زیر نزند:

‌الف – توسعه، تولید، اکتساب به ‌هر طریق، انباشت یا نگهداری سلاح های شیمیایی، یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم سلاح های شیمیایی به دیگران،

ب – استفاده از سلاح های شیمیایی،

پ – زمینه ‌سازی جهت هر نوع آمادگی ­های نظامی برای کاربرد سلاح های شیمیایی،

ت – کمک‌رسانی، تشویق یا ترغیب دیگران، به ‌هر صورت ممکن برای درگیرشدن در فعالیت­ هایی که به‌موجب این کنوانسیون برای دولت های عضو ممنوع ‌شده است. […]

کنوانسیون ۱۹۹۳ سلاح ­های شیمیایی توسط دولت های عضو منعقد گردید تا ساخت، تولید، ذخیره سازی و استفاده از سلاح­ های شیمیایی را ممنوع و بحث نابودی آن را پیگیری کند. کنوانسیون سلاح­ های شیمیایی دو هدف عمده و اساسی را دنبال می کند:

۱- عاری کردن جهان از سلاح ­های شیمیایی

۲-همکاری در عرصه­ علوم شیمیایی برای اهداف صلح آمیز

همچنین اقدام رژیم بعث عراق نقض قواعد مربوط به ممنوعیت کاربرد سلاح های نامتعارف و سلاح هایی بوده است که منجر به درد و رنج مضاعف می شوند. به کارگیری سلاح هایی که کورکورانه عمل کرده و قادر به تفکیک میان نظامیان و غیرنظامیان نیستند بر اساس مقررات متعدد حقوق بین الملل از جمله جزء (ب) و (ج) بند (۴) ماده (۵۱) پروتکل اول الحاقی ۱۹۷۷ و نیز ماده (۱۴) پروتکل دوم الحاقی به کنوانسیون های ژنو ممنوع شده است.

کنوانسیون سوم ژنو، مصوب (۱۹۴۹) مهم‌ترین و جامع‌ترین سند در حمایت از حقوق اسرای جنگی است که متاسفانه رژیم بعث عراق با نقض گسترده آن کمترین پایبندی به آن نداشت. فراز پایانی ماده (۱۳) کنوانسیون سوم ژنو اشعار می­دارد: «[…] اسیران جنگی باید همواره در برابر هرگونه اقدام خشونت آمیز یا شرم­ آور و ناسزا و کنجکاوی مردم حمایت شوند». شکنجه های وحشیانه و غیرانسانی جسمی و روحی؛ محرومیت از حقوق طبیعی و اولیه ای نظیر خوراک مناسب؛ فضای نگهداری نامطلوب و … که بخش زیادی از آن ها را باید در خاطرات اسرا و رزمندگان ایرانی و گزارشات بین المللی مطالعه کرد، حاکی از نقض و عدم پایبندی طرف مقابل نسبت به قواعد و تعهدات بین المللی مربوطه است حال آنکه جمهوری اسلامی ایران بسیار فراتر از چنین تعهداتی با تاسی از آموزه های اسلامی و مضامین و مفاهیم عمیق دینی، همواره رفتار همراه با عطوفت و مهربانی با اسیران عراقی داشته و به دستور حضرت امام خمینی (ره) با عراقی ها همچون مهمان رفتار کرده اند.

عقلانیت ایران در برجام؛ قطعنامه ۲۲۳۱ و نمایاندن چهره پیمان شکن سردمداران غربی

امروز سال های زیادی از وقوع جنگ تحمیلی علیه ایران گذشته است. شرایط کنونی جهان و مواضع کشورهای غربی تقریباً هنوز همان مواضع روزهای نخست انقلاب است زیرا آرمان ها، اهداف و گفتمان جمهوری اسلامی ایران تغییر نکرده است.

بر اساس توافقنامه برجام میان ایران و اعضای ۱+۵ که پس از سال ها مذاکره به امضا رسیده بود و به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ضمیمه شد، تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران به حالت تعلیق درآمد. اما بدعهدی آمریکا به خروج یکجانبه این کشور منتهی شد و آمریکا رسما در ۸ می ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷) از برجام خارج شد.

 سوء نیت غرب به ویژه آمریکا در ماجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بیش از پیش برای جامعه بین المللی نمایان شد و پس از آن که تصویری عهدشکن و ناقض تعهدات و قوانین بین المللی از آمریکا در ذهن همگان نقش بست، تقلای بیهوده این کشور برای توسل به مکانیسم ماشه و تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران با واکنش سرد و مخالفت قاطعانه شورای امنیت روبرو شد.

بدون تردید مقاومت، ایستادگی، صبوری ایران و پایبندی دیرینه کشور به تعهدات خویش که ریشه در باور دینی «افوا بالعقود» دارد، بیش از چهل سال است که کمترین بهانه ای برای هجمه کشورهای غربی فراهم نکرده و همواره تصویری مقتدر از جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی به نمایش گذارده است؛ نظامی که «نه اهل ظلم و تجاوز است و نه ظلم می پذیرد»./ایرنا