آبخیز داری و توسعه فضای سبز    * طاهر جمشیدزاده

فرهنگ درست استفاده از منابع خدادادی و سفره آب های زیرمینی و پوشش جنگل های بکر و زیبایی که خالق بزرگ و بی همتا در اختیار فریده هر آفریده و اشرف مخلوقات خویش برای زیست بهتر و سهل الوصول تر قرار داده است موضوع انکارناپذیری است که کسی نمی تواند آن را کتمان کند و این سخن کلیدی و طلایی آرتور بین پدر علم محیط زیست جهان است که:(وقتی خطر انقراض برای یکی از زیرگونه های جانوری و گیاهی به صدا در می آید در واقع زنگ خطر برای آن کنام جانوری و اکوسیستم به صدا در آمده است که جبران ناپذیر و بدون آلترناتیو و جایگزین خواهد بود.)ما ایرانی ها به قول ادوارد براون مورخ و شرق شناس فرانسوی که نزدیک به۴دهه در ایران می زیسته و ماحصل کار او تألیف شاهکار خوب و بی بدیل تاریخ ادبیات ایران است در جایی به خاطرات خود از این کهن بوم و بر با قدمت و پیشینه بی نظیر تاریخی و فرهنگی اش یاد می کند که ایرانی ها با این همه آوازه و قدمت تاریخی و فرهنگی،آداب و رسوم منحصر به فردی هم دارند که در تابستان گرم با گرمای۴۰درجه با تعارف و تکلف چایی داغ می نوشند و بادی هم به غبغب می اندازند که چایی داغه،دماغ دایی چاقه.)اگر هر کدام از ما و بویژه مدیران وظیفه و کار محوله ای که به ما سپرده شده است را خوب و مطلوب انجام داده و به سامان برسانیم؛قطعا خیلی از مصائب،مشکلات و آسیب های اجتماعی به حداقل رسیده و مرتفع خواهند شد که در بحث بیماری کرونا که در قریب یکسال گذشته بسیاری از آداب و رسومات،مناسبات،زیرساخت رادگرگون کرده و تابوهای جهان را در هم شکسته است و صنعت اقتصاد،گردشگری،نفت،سینما،صادرات،وارادت و تولید ناخالص ملی کشورها را در آستانه ورشکستگی و تعطیلی قرار داده است و بیش از۲میلیون و۱۵۰هزار تن از ساکنان سیمانی سیاره آبی را به قول حافظ شیرین سخن شیرازی راهی وادی خاموشان کرده است؛اگرچه کرونا آستانه تحمل افراد و تاب آوری اجتماعی را به میزان قابل توجهی پایین آورده است اما مشارکت،همدلی،پیشتیبانی و نوع دوستی انسان ها و بویژه کادر درمان در کشور ما ستودنی و در نوع خود بی بدیل و بی آلترناتیو در جهان است و اگر ما در سایر عرصه های فرهنگی،اجتماعی،سیاسی و… شبیه این آزمون خطیر و سترگ با هم مشارکت و همدلی فارغ از زد وبند و دعواهای مرسوم جناحی و انتخاباتی با هم داشته باشیم بی شک خیلی از مشکلات و مصائب اجتماعی ما بجای راهکارهای خلق الساعه و برای توجیه و پاک کردن صورت مسأله حل خواهد شد و می طلبد که این آسیب شناسی ساختاری را با تجربه و درسی که از آزمون تلخ اما سازنده کرونا آموخته و کسب نموده ایم به منصه عمل،ظهور و بروز با تدوین برنامه راهبردی و مدون با آموزش درست و منطقی برسانیم و با تغییر رفتار بیاموزیم که با تمرین و تکرار می توان خیلی از خطاهای فاحش خویش را که مانع پیشرفت و نوآوری ما و جامعه می شود و چوب لای چرخ توسعه کشور می گذارد در آورده و با تزریق ایده های خلاق،نو،روزآمد و با توان علمی بالا به سرانگشتان دانشمندان و نخبگان جوان ایرانی که در چند سال و دو دهه اخیر در منطقه سرآمد بوده و در رنکینگ علم و فناوری جهان در بین چند کشور صاحب نام و پرآوازه این حوزه با هوش و نبوغ سرشار که در دنیا همواره پیشتاز بوده و هست با وجود شدیدترین تحریم های ظالمانه بویژه از اردیبهشت۹۷که رییس جمهور اسبق ینگه دنیا دونالد ترامپ که سردار دلهای ما را ناجوانمردانه شهید نمود؛تمام قد در حوزه اقتصادی و پزشکی بر ملت نیک اندیش و نستوه و دولت فعال و پرتلاش ما تحمیل نمود اما در نخستین روز دومین ماه زمستان با آمدن همتای دموکرات خود”جو بایدن”و اخراج مفتضاحانه او از کاخ سفید به زباله دان تاریخ پیوست می توان جهش و پیشرفت بی نظیری در عرصه علم و عمل رقم زد.

آبخیزداری یکی از علوم طبیعی دم دست بشر نئاندرتال غار نشین تا همتای کنونی اش پست مدرن مازارتی سوار پنت هاوس نشین قلمداد شده و بشمار می رود؛در واقع آبخیز منطقه ای توپوگرافی است که بوسیله یک سیستم رودخانه زهکشی می شود و آبخیزداری تغذیه سفره آب های زیرزمینی و افزایش تولید محصول و بهره گرفتن از مجموعه گسترده دانش و تجربه است در یافتن راههای پیشگیری و رؤیارویی با فرسایش خاک و سیلاب های مخرب که نمونه آن را در سیل های سال۹۴در جنوب غرب کشور در استان های ایلام،لرستان و کرمانشاه و اواخر اسفند۹۷ و فروردین۹۸در استان گلستان،شیراز و خرم آباد و در مهر و آبان ۹۹در اهواز و بندر امام داشتیم که وسایل زندگی مردم روی آب بود و آب به داخل منازل رفت و خسارات زیادی به زیرساخت ها،اماکن مسکونی و زمین های کشاورزی نمود که متقابلا هزینه های اقتصادی زیادی روی دست مردم و دوش مسوولان گذاشت؛که آبخیزداری به زبان ساده حفظ و احیاء آبخیزهای بحرانی و بهره برداری کامل از سرمایه گذاری های هنگفت مالی و منابع اقتصادی کشور و بهره بردن بهینه و مناسب و درست از منابع طبیعی و کشاورزی حوزه های آبخیز و در یک کلمه تقویت پوشش گیاهی و کاهش زیان های،سیل ویرانگر و مخرب است و این همان عبارت طلایی فرایند تنظیم و اجرای اقدامات مناسب به منظور اداره منابع موجود در آبخیز با کسب منافع بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع؛علم آبخیزداری در اوایل قرن میلادی به دلایل زیر بوجود آمد:۱-کسب دانش و آگاهی بیشتر در مورد دوره هیدرولوژیک و عملکرد آن۲-افزایش جمعیت و فشار حاصله از آن به اراضی و منابع آب۳-افزایش بیش از حد مصرف آب که ناشی از پیشرفت فناوری و بالارفتن سطح زندگی مردم بوده است.۴-بروز مشکلات جدید و پیچیده مرتبط با آب منجمله وجود مناطق سیل گیر،ایجاد آلودگی آب با سکونت در مناطق خشک که مدیران امور برنامه ریزی سرانجام پی بردند که آبخیزداری می تواند به عنوان آلترناتیو و واحد طبیعی برای اداره منابع طبیعی محسوب شود؛که در اصل هدف از آبخیزداری تحت سیطره و کنترل درآوردن عملیات کشاورزی،دامپروری،ساختمان سازی،راهسازی،قطع درختان و به طور کلی هرگونه عملی چه مفید و چه غیر مضر،چه مثبت و چه منفی ارزیابی آنها و اهتمام و توجه به وضعیت آبخیز بر اساس خصوصیات زمین شناسی،خاک شناسی،پوشش گیاهی،اقلیم شناسی،هیدرولوژی و ارائه رهنمودها و پیشنهادها جهت اجرا و مدیریت صحیح در مورد همه عوامل طبیعی و زیستی هر اکوسیستم در واحدهای طبیعی خاص و اعمال مدیریت بر روی عواملی که در توزیع آب و کیفیت هیدرولوژیکی تأثیر دارند تا به صورت بهینه،مطلوب و عملی،خاک حوضه آبریز از دگرشیبی و فرسایش حفظ گردد؛دکتر رضا احمدی مدیرکل منابع طبیعی استان ایلام که از مدیران موفق در حوزه مدیریتی خویش در سازمان متبوع خویس “منابع طبیعی کشور”است در این راستا در گفتگویی صمیمانه و بی لفافه و روشن با ما ضمن سپاس و قدرانی اظهار می کند که اگر ما در راستای خدمت به همنوعان و مردم شریف،نستوه و قهرمان استان ایلام کاری درخور و شایسته و درخور این سرافرازان ۸سال دفاع مقدس انجام دهیم و وظیفه خویش را بدرستی انجام داده و به سامان برسانیم؛آن وفت با جسارت و قاطعیت می شود مدعی شد که کلی کار در این مملکت انجام داده ایم و خرسندیم که در خور توان و با بضائت امکانات هر آنچه بوده به فراخور وظیفه خادمانه و انسانی خویش در طبق اخلاص گذاشته ایم و اگر در این راستا،دوشادوش هم مردم و مسوولان،نیروهای لشکری،امدادی،امام جمعه،سپاه و کادر درمان در این همه گیری صعب و دشوار کرونا که جا دارد از زحمات تک تک این عزیزان و پیش قراولان نظام سلامت تشکر و امتنان بیکران داشته باشیم که با نوع دوستی بی بدیل خویش قهرمانان بی همتای این عرصه هستند،پای کار نباشند در پیشبرد اهداف،برنامه ها و کارها موفق نخواهیم بود؛مدیرکل منابع طبیعی ایلام در ادامه بیان می کنند که:(عملیات آبخیز داری و آبخوان داری در سال جاری با اثربخشی در سطح۲۳۰۰۰هزار هکتار در۲۲حوزه آبخیز در استان ایلام و با اعتباری بالغ بر۱۸۰میلیارد ریال در حال اجراست که این عملیات با اهداف حفاظت از آب،خاک،کنترل سیلاب و رسوب،تغذیه سفره های زیرزمینی آب و افزایش ظرفیت تولید علوفه انجام می شود.) کارشناسان این حوزه بر این اعتقاد و باور هستند که آبخیزداری الهی ترین نگاه به طبیعت است و آبخیزدار را می توان پزشک طبیعت نامید؛یک آبخیزدار خوب با بررسی دقیق و مطالعه علمی حوضه آبخیز و در جهت درمان آن برنامه ریزی می کند؛آبخیزداری با دیدگاهی ژرف،عمیق و نگاهی خداگونه عرصه طبیعت را برای زیست و بهره برداری انسان فراهم و مهیا می سازد.شاید تعابیر کمی اغراق آمیز به نظر برسد،اما می شود تمام علوم را هدیه ای از طرف خداوند برای حکومت بر سیاره مادر”کره زمین”دانست.اگر ما با این فلسفه متافیزیکی و دیدگاه به علوم نگاه کنیم هرگز آنها را در راه نابودی همنوعان خویش به کار نخواهیم بست.