نوروز؛ جشنی مقدس در قرقیزستان

به گزارش روز جمعه ایرنا، نوروز در این سرزمین تنها یک روز است که در ۲۱ ماه مارس (اول یا دوم فروردین) برگزار می‌شود که به ۲۹ روز یا ۳۰ روز بودن اسفند بستگی دارد. اگر اسفند ۲۹ روز باشد اول فروردین و اگر ۳۰ روز باشد در روز دوم فروردین برگزار می‌شود. نوروز از مقدس‌ترین اعیاد قرقیزستان است که مردم آئین‌های آن را با شکوه تمام‌ برگزار می‌کنند. در طول هفتاد سالی که این جمهوری مانند دیگر جمهوری‌ها تحت حکومت کمونیستی شوروی سابق بود، مراسم نوروزی ظاهراً منسوخ و فراموش شده بود ولی اشتیاق برگزاری این جشن هرگز خاموش نشد تا آنکه از سال ۱۹۹۱ با استقلال قرقیزستان، مردم بازگشتی شکوهمندانه و اینبار جاودانه به نوروز داشتند و از آن سال تاکنون با شکوه هرچه تمامتر آن را جشن گرفته‌اند.

تاجیکهای قرقیزستان به این روز «نوروز» می‌گویند ولی قرقیزها از واژه «ناوروز» استفاده می‌کنند. قرقیزستان مانند دیگر کشورهای آسیای مرکزی از زمان‌های بسیار دور، نوروز را با شکوه خاصی جشن می‌گرفتند.

جشن نوروز در حال حاضر برای مردم این کشور راهی برای پاکسازی روح و روان و اتصال با طبیعت، عامل تحکیم مهر و مودت، دوستی، همبستگی، برادری میان مردم، ترویج آسایش و اتحاد میان اقوام مختلف، حفظ ثروت‌های طبیعی و دعوت به ترویج آن و پاکسازی اماکن عمومی است.

در آستانه نوروز، مردم این کشور به کارهای خیرخواهانه مانند کمک به نیازمندان، عیادت از بیماران و سالخوردگان نیز مبادرت می‎ورزند.

آنها خانه‌های خود را پاکیزه کرده، بدهی‌های خود را پرداخت کرده و با کسی که در نزاع بودند، آشتی می‌کنند؛ زیرا به عقیده بزرگان این مردم زمانی که نوروز به خانه‌های آنها وارد می‌شود، تمام بیماری‌ها و نارسایی‌ها و خرابی‌ها نیز باید از خانه بروند.

مردم قرقیز روز ۲۱ مارس داخل خانه را با بخور کاج خوشبو کرده و میز عید را با ۷ نوع غذا تزئین می‌کنند که نشانه برکت محصولات آن سال است.

در شب قبل از جشن نوروز مردم این کشور به نشان فراوانی شیر، برداشت محصولات و باران؛ تمام ظروف را با شیر، گندم و آب چشمه لبریز می‌کنند.

آنها معتقدند که در این روز همه اعضای خانواده باید در یک خانه جمع باشند و بعد از برگزاری جشن گرد هم آیند، برخی نیز معتقدند که در این روز نباید آتش خانه را خاموش کرد؛ چرا که با خاموش کردن آن طول زندگی خود را نیز کوتاه می‌کنند.

دو شخصیت اصلی در نمایشهای نوروزی قرقیزها «همای انه» (مادر زمین) و «خضر آتا» (پدر خضر) هستند. آنان با سوزاندن برگ کاج کوهی (آرچا در زبان قرقیزی) و پخش دود آن دور مردم این دعا را می‌گویند: آلاس آلاس بلا به دور، سال گذشته برفت، سال نو آمد. برای پسران ما راه راست باز بشود و دختران جای خود را در زندگی پیدا کنند. چراگاه های ما پر از دام شود و دشمنان ما به مقام ما رشک بورزند. انبارهایمان پر از خرمن و سفره‌های من پر از غذا باشد.

مراسم‌ نوروز در قرقیزستان

خانواده‌های قرقیزی از نخستین ساعات صبح روز عید از خانه‌ها بیرون آمده و در میدان‌های بزرگ شهر جمع می‌شوند. در این میدان‌ها بازارهای موقت ایجاد می‌شود که در آن انواع اجناس، خوردنی، پوشیدنی‌ها و اسباب‌بازی‌ها عرضه می‌شوند. این مراسم در شهرهای بزرگ ساعت‌ها به طول می‌انجامد و برنامه هایی از قبیل نمایش‌ سوارکاری با لباس‌های عشایری و جنگی در حالی که سلاح‌هایی نظیر شمشیر، خنجر، نیزه، سپر، تیرو کمان با خود حمل می‌کنند موجب می‌شود تا مردم زمان را فراموش کنند.

قرقیزها همواره این روز را به عنوان روز برابری شب و روز، سرآغاز فصل بهار می‏‌شمارند و امروزه نیز آن را به عنوان جشن سنتی نماد وحدت و انسجام ملی به شمار می‌آورند.

این مردم در عین حال اعتقاد دارند روز اول سال نو، وضعیت همه آن سال را نشان می‌دهد. یعنی اگر این روز آفتابی و خوب باشد، آن سال پر از محصولات و پرثمر بوده و تحولات مثبتی در آن رخ خواهد داد و در صورت سرد بودن هوا باید برای سالی سخت و سنگین آماده بود.

کمیت و کیفیت برگزاری جشن های نوروزی در شهرها را دولت تدارک می‌بیند و در روستاها نیز بزرگان و ریش سفیدان در برگزاری آن دخالت دارند.

تمام جمعیت در نیمه روز، برای شرکت در جشن اصلی و عمومی این روز در میادین بزرگ شهرها و روستاها و یا پارک ها جمع می‌شوند. در این پارک‌ها برای هرچه باشکوه تر کردن مراسم‌، بازی‌های مختلف نیز برای کودکان تدارک می بینند.

در این روز همه مردم کوشش می‌کنند شاد باشند، هنگام ملاقات همدیگر را در آغوش کشیده و سخنان نیکو بر زبان آورده و لباس‌های پاکیزه و مرتب بر تن کنند.

مراسم نوروزی در شهرها در میادین بزرگ برگزار می شود اما این جشن در روستاها در بیابان‌های اطراف برگزار می‌شود. قبل از برگزاری جشن اصلی نوروزی، شهرها و روستاها، محله‌ها و گذرها ظاهری عیدانه پیدا می‌کنند.

همچنین دولت با راه اندازی ستادهای بزرگداشت جشن در کل کشور، استان‌ها، شهرها، مناطق و محلات مختلف؛ برنامه‌ها و تدابیر لازم را برای استقبال از نوروز سازماندهی می کند.

از دیگر آداب و رسوم این جشن این است که قرقیزها برای کودکانی که در عید نوروز به دنیا بیایند نام‌های مرتبط با نوروز و بهار انتخاب می‌کنند، نظیر نوروزگل، نوروزبیک، نوروزبای، بایرام گل یا بایرام (گل جشن)، جازگل (گل بهاری) و… در عید نوروز مردان و جوانان طبق یک سنت به درختکاری می‌پردازند و رودخانه‌ها و نهرها را پاکیزه می‌کنند.

یکی از رسم‌های نوروزی در قرقیزستان برگزاری مشاعره و مسابقات بداهه‌گویی و ماناس‌خوانی است. این مشاعره‌ها و مسابقات بدهه‌گویی براساس مضمون صورت می‌گیرد به این معنا که دو شاعر در برابر جمع در مورد مضامینی که معمولاً خیر و شر، سرما و گرما، نور و ظلمت، مردم و دولت، پیر و جوان، فقیر و ثروتمند است به مشاعره می‌پردازند.

غذای نوروزی

طبق سنت قرقیزی در ایام نوروز بهترین غذاها را تهیه می کنند. اما مهمترین مراسم نوروزی قرقیزها سمنوپزی است. پختن سومولوک معمولاً در هنگام شب توسط خانم‌های روستا یا محله انجام می‌شود و صبح که بانوی خانه سردیگ سومولوک را بر می‌دارد و در حالی که از آن در کاسه‌های متعدد می ریزد دعای خیر و برکت برای خانواده خود می‌کند.

غذای نوروزی قرقیزها، سومولوک نام دارد که راجع به تاریخچه آن یک افسانه وجود دارد مبنی بر اینکه یک زن بیوه که توان سیر کردن بچه‌هایش را نداشت برای آرام کردن بچه‌هایش چند قلوه سنگ داخل یک دیگ ریخت و ادعا کرد که مشغول پخت غذا است و روز بعد قلوه سنگها تبدیل به غذایی خوشبو شدند و زن و بچه‌ها که سر سفره نشستند، احساس کردند سر سفره جشن نشسته‌اند. از آن روز سومولوک به غذای نوروزی قرقیزها تبدیل شد.

همچنین پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل بش بارماق، مانتی، بورسوق و کاتما در جشن نوروز در قرقیزستان مرسوم است و معمولاً به صورت رایگان بین حاضران در جشن پخش می‌شود.

از ویژگی‌های سفره‌های قرقیزی انواع نان‌های شیرین مانند بورساق (تکه‌های خمیر سرخ شده در روغن داغ)، چاک چاک (شیرینی مخصوص نانی تهیه شده از خمیر، عسل و مویز و روغن) است./ایرنا