انتخابات و وظایف رسانه‌هایی که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند

به گزارش ایرناپلاس، هفته‌های پیش از انتخابات، زمانی حساس برای ساختن آینده جامعه است و رسانه‌های مکتوب، تصویری، خبرگزاری‌ها و … هرکدام نقش مهمی در آگاه‌سازی مردم در این دوران ایفا می‌کنند.

دولت به برخی از رسانه‌ها برای کمک به ادامه فعالیت آنها، رایانه می‌دهد و برخی از رسانه‌ها مانند صداوسیما و روزنامه‌هایی مانند کیهان و اطلاعات به کلی با بودجه عمومی اداره می‌شوند. در چنین شرایطی این رسانه‌ها طبق قانون نمی‌توانند برای فردی تبلیغات کنند و فعالیت آنها باید محدود به اطلاع‌رسانی درباره انتخابات و آگاه‌سازی مردم باشد.

میثم موسایی عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس درباره محدودیت‌های قانونی رسانه‌هایی که از بودجه دولتی استفاده می‌کنند و همچنین فعالیت دیگر رسانه‌ها در دوران حساس انتخابات توضیح داد.

انتخابات و وظایف رسانه‌هایی که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند

ایرناپلاس: برخی از رسانه‌ها مانند صداوسیما و روزنامه‌هایی مانند کیهان، جوان و اطلاعات از بودجه عمومی استفاده می‌کنند، آیا این رسانه‌ها در دوره‌های پیش و این دوره انتخابات، توانستند بی‌طرف باشند؟

موسایی: قاعده این است که باید بی‌طرف باشند، زیرا از بودجه عمومی استفاده می‌کنند و هرگونه استفاده از بودجه عمومی برای تبلیغات انتخابات از نظر قانونی، ممنوع و از نظر شرعی حرام است. درباره اینکه این بی‌طرفی چقدر حفظ شده‌ است، باید از جامعه نظرسنجی شود، اما نظر من در این حوزه بر این است که مردم نسبت به صداوسیما و برخی از رسانه‌های کاملا وابسته به حکومت، نظر مساعدی ندارند و معتقدند این رسانه‌ها در بزنگاه‌ها از یک جریان خاص حمایت کرده‌اند و می‌کنند.

برآوردی از اینکه رسانه‌های فعال در ایران تا چه اندازه پایبند به این اصل هستند، ندارم؛ اما اصل مساله این است که اگر از بودجه عمومی استفاده می‌کنند، چه آنکه همه فعالیت آنها با بودجه عمومی انجام شود، مانند روزنامه کیهان و اطلاعات و چه بخشی از بودجه‌اش از بودجه عمومی باشد، این رسانه‌ها نباید اجازه تبلیغ برای انتخابات داشته‌ باشند.

البته منظور من از بودجه عمومی، یارانه نیست، زیرا یارانه به مطبوعات غیردولتی نیز پرداخت می‌شود. اینگونه نیست که رسانه‌هایی که یارانه می‌گیرند هم محدودیت در تبلیغ داشته‌باشند، بلکه قانون مشخص کرده، زمانی که رسانه‌ها از بودجه عمومی استفاده می‌کنند، باید بی‌طرف باشند. رسانه‌هایی که با بودجه عمومی اداره می‌شوند، فقط می‌توانند تبلیغ کنند تا مردم در انتخابات مشارکت بیشتری داشته‌باشند. شعارهایی که این رسانه‌ها باید رویش کار کنند، باید جنبه ملی و بی‌طرفانه داشته‌باشد.

ایرناپلاس: وظیفه هر دولتی این است که یارانه‌هایی به بخش فرهنگی بدهد اما این مساله نباید قلم آنها را محدود کند، آیا در ایران رسانه‌هایی که یارانه می‌گیرند می‌توانند بی‌طرف و منصف باشند؟

موسایی: یارانه باید به صورت محدود و موقت پرداخت شود، اگر به منبع درآمد دائمی تبدیل شود، مهم‌ترین مانع توسعه رسانه‌های آزاد و مطبوعات است.

همه رسانه‌هایی که وابسته به یارانه هستند، این امکان را که به وظایف خود به درستی عمل کنند، نخواهند داشت. رسانه‌ها رکن دیگر دموکراسی حساب می‌شوند، البته با توجه به ساختار سیاسی هر جامعه این مساله فرق می‌کند. در یک ساختار سیاسی که مبتنی بر نظام بسته باشد، معمولا کمک‌های دولت و یارانه‌ها که هیچ، حتی رسانه‌هایی که ادعا دارند هیچ نوع کمکی از دولت دریافت نمی‌کنند، دچار خود سانسوری هستند و نمی‌توانند وظایف خود عمل کنند.

در مطبوعات ایران از ابتدا شاهد این مساله هستیم، به این دلیل که مطبوعات با هزینه عمومی منتشر می‌شد، منعکس‌کننده اخبار مربوط به مسئولان بود و به هیچ عنوان جنبه مردمی و مدنی نداشت، اما بعدها که سیستم‌های سیاسی تغییر کرد و بر رای مردم مبتنی شد، مطبوعات متنوع‌تر شدند.

در سیستم نسبتا آزاد حتی اگر مطبوعات و رسانه‌ها یارانه دریافت کنند، از لحاظ نوشتن مطالب انتقادی کاملا به وظیفه خود واقف هستند و این وظیفه را انجام می‌دهند. البته در کشور ما فعالیت نادرست برخی از رسانه‌ها باعث شده مطبوعات و رسانه‌های نابالغ و بی‌توجه به نیازهای مخاطب با کیفیت پایین منتشر شود.

ایرناپلاس: آیا رسانه‌های یارانه‌بگیر در ایران توانسته‌اند از فضایی خودسانسوری دور باشند؟

موسایی: هدف بسیاری از افراد که در صف گرفتن امتیاز برای رسانه‌های مجازی و غیرمجازی هستند، سهم بردن از یارانه دولتی است. انتظار اینکه رسانه‌ها از بودجه عمومی ارتزاق و بی‌طرفی را رعایت کنند، به انتفاع موضوع بستگی دارد. مطبوعات و رسانه مستقل، بی‌طرف و حرفه‌ای نیستند تا کاملا آگاه به رسالت خود باشند و بتوانند به عنوان رکن دیگر دموکراسی، به عملکرد دولت‌ها نظارت کنند. این رسانه‌ها نمی‌توانند در شفاف شدن امور و جلوگیری از فساد کمک کنند، تعداد زیادی از رسانه‌ها از این نظر با مشکل مواجه شدند.

در کشوری که حقوق شهروندی و جامعه مدنی، بحثی جاافتاده و شفاف نیست، مطبوعات آزاد و مستقل مفهومی ندارد. اینکه رسانه‌ای که از بودجه عمومی استفاده می‌کند، از یک کاندیدا حمایت کند، تخلف است. از طرفی هیچ خبری نمی‌تواند بی‌طرفانه نوشته شود، از نوع انتخاب تیتر و اینکه چه سوتیری داشته‌باشد، کجا منتشر شود و … همه اینها به نوعی طرفداری از یک خبر در برابر خبر دیگر است.

مطبوعات می‌توانند آینه تمام‌نمای واقعیت باشند، اما مطبوعات و رسانه‌ها مانند آینده تخت نیستند که هرچیزی را به همان اندازه نشان دهند، بلکه مانند آیینه محدب و مقعر هستند که هر مساله را با مسائل فنی، در ظاهر بی‌طرفانه و در اصل با نوعی جهت‌گیری به خواننده منتقل می‌کنند.

ایرناپلاس: تاثیر فعالیت چنین رسانه‌هایی در جامعه ما به خصوص در دوران انتخابات چه خواهدبود؟ زیرا مردم خبر را از رسانه می‌گیرند.

موسایی: البته جای خوشبختی وجود دارد، اینکه در کنار مطبوعاتی که کاملا نقش مخرب دارند، و از بودجه عمومی استفاده می‌کنند، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مستقلی فعالیت می‌کنند که اطلاعات بیشتری در اختیار مردم می‌گذارند. هرچند از نظر سواد رسانه‌ای باید شهروندان به گونه‌ای آموزش ببینند که بتوانند تجزیه و تحلیل کنند. آنها باید بتوانند از اطلاعاتی که از شبکه‌های اجتماعی وابسته و مستقل به دست می‌آورند، به اخبار درست پی ببرند. البته این تمییز برای عموم مردم به صورت یکسانی فراهم نمی‌شود و باعث می‌شود که با اطلاعات غیرشفاف دست به انتخاب بزنند.

ایرناپلاس: نداشتن سواد رسانه‌ای مردم را با چه مشکلاتی در دوران انتخابات مواجه کرده‌ است؟

موسایی: هر چند وقت گروهی با سوار شدن بر موج مردم به عنوان منجی رای مردم را جمع می‌کنند. بعد از چند سال مردم پشیمان هستند از اینکه که چرا به چنین مجلس، کابینه و نماینده‌ای رای دادند. در حالی که هرچه اتفاق بیفتد، نتیجه انتخاب مردم است. انتخاب کردن و نکردن، رای دادن و ندادن همه به کنش و واکنش شهروندی و سیاسی وابسته‌ است. به دولت ملی آینده‌نگر نیاز داریم که برنامه بلندمدت داشته‌ باشد و از خواسته‌های کوتاه مدتی که باعث جمع شدن توده‌وار مردم در یک جناح است، جلوگیری کند. دولت جدید باید بتواند ریل‌گذاری کلی انجام دهد. برای این کار نیاز است که با اندیشمندان، دانشمندان، دانشگاهیان و … مشاوره کنند./ایرناپلاس