رسانه‌ها و ضرورت آگاه‌سازی جامعه از عواقب واکسن‌هراسی

روند واکسیناسون در کشور ادامه دارد؛ این روند با واکسیناسیون افراد مسن شروع شد و بعد گروه‌های مختلف را در برگرفت. با وارد شدن محموله‌های جدید واکسن، دانشجویان و دانش‌آموزان هم در برنامه آتی قرار گرفتند.

بیشتر مردم متوجه این نکته‌اند که کاهش ابتلا به بیماری کووید-۱۹ و فوت ناشی از آن، فقط با واکسیناسیون عمومی ممکن است. با این وجود، برخی از مردم با اینکه می‌توانند واکسن دریافت کنند، از این کار خودداری می‌کنند. تبلیغات نادرست و اطلاعات گمراه‌کننده یکی از دلایل نبود اعتماد برای دریافت واکسن است.

معصومه نصیری مدرس و پژوهشگر سواد رسانه‌ای و معاون باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکوِ ایران با اعلام اینکه در همه کشورها خودداری برخی برای واکسناسیون مشاهده می‌شود، درباره نقش رسانه در آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی به جامعه توضیح داد.

ایرناپلاس: اعلام شده‌ که برخی از افراد بالای ۵۰ سال در حالی که می‌توانستند واکسن بزنند، از انجام این کار خودداری کردند. به نظر شما نقس رسانه در آگاه‌سازی مردم در شرایط کنونی چیست؟

نصیری: نقش رسانه در دوران همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ چیزی فارغ از وظیفه ذاتی آن در همه دوران‌ها نبوده و نیست؛ رسانه همواره در کنار انواع نقش‌های خود، دارای وظیفه آگاه‌سازی، اطلاع‌رسانی و بسیج افکار عمومی برای تحقق اهداف و سیاست‌ها در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی و نیل به نفع عمومی و اجتماعی بوده‌است.

بنابراین در حوزه واکسیناسیون هم این مساله وجود دارد که رسانه‌ها همانطور که در حوزه ایمن‌سازی، اقدامات پیشگیرانه و اقدامات پسینی بعد از شیوع کرونا فعالیت کردند، درباره بحث واکسیناسیون به‌عنوان اقدامی که می‌تواند مدیریت گام‌های بعدی کرونا را برای فرد و جامعه تسهیل کند، نقش مهمی دارند.

اینکه رسانه‌ها تا به امروزچه اندازه به نقش خود به‌طور مشخص درباره «واکسیناسیون» عمل کرده‌اند موضوعی است که نباید به‌سادگی از کنار آن گذر کنیم؛ رسانه‌ها تا امروز بیشتر درباره اینکه چه میزان واکسن وارد و تزریق شده‌، اطلاع‌رسانی کردند اما درباره ضرورت‌ها، چرایی و چیستی این واکسن، و اینکه در نتیجه استفاده از آن، چه اتفاقی بر فرد یا جامعه مترتب می‌شود و چه اثراتی را در ‌ادامه برای مدیریت مطلوب کرونا ایجاد خواهد کرد و … آنچنان که باید و شاید اقدام دقیق و موثری صورت نگرفته‌ است. این آمار که عده‌ای علاقه‌ای به تزریق واکسن نداشته‌اند، نشان می‌دهد حوزه اقناع عملکرد مناسبی صورت نداده‌ است.

مقاومت در برابر واکسن وجود دارد

ایرناپلاس: صداوسیما به‌عنوان رسانه ملی، در چنین شرایطی چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟

نصیری: صداوسیما نیز به همین صورت که اشاره شد، باید در کنار اعلام تعداد جان‌باختگان، تلاش زیادی برای به تصویر کشیدن بحث واکسیناسیون و ضرورت‌های آن می‌داشت؛ اینکه سیاست‌گذاری رسانه‌ای در این زمینه چه بوده و درباره اینکه احتمالا نگرانی از ایجاد توقع در مردم و عدم توان در اقدام وسیع برای تحقق واکسیناسیون منجر به این مدل اطلاع‌رسانی شده‌، اطلاع نداریم،

به طور قطع اگر صداوسیما درباره ضرورت‌های دریافت واکسن برای گروه‌های سنی اعلام شده، اقدام می‌کرد، این آمار اعلامی درباره افراد بالای ۵۰ سال که از دریافت واکسن خودداری کردند، کمتر می‌شد.

البته نباید این نکته را از نظر دور داشت که رسانه‌ها هر چقدر هم اقدام کنند، در بخشی از افکار عمومی در دنیا و نه تنها در ایران، این مقاومت در برابر پذیرش واکسن وجود دارد.

اینطور نیست که بگوییم این موضوع فقط مختص ایران است. هر روز تجمع‌هایی علیه واکسن در کشورهای پیشرفته و حتی کشورهایی که خودشان صاحبان واکسن هستند، برگزار می‌شود و بخشی از افکار عمومی نسبت به این موضوع دچار مقاومت ذهنی و اجتماعی شده‌اند.

رسانه‌ها نباید دچار افراط و تفریط شوند

ایرناپلاس: به نظر شما آیا صداوسیما و سایر رسانه‌ها به وظایف خود در آگاه‌سازی و اطمینان بخشی به واکسیناسیون عمومی و تاثیرهای آن عمل کرده‌اند؟

نصیری: رسانه‌ها در ایران بیشتر همان روش اولیه اطلاع‌رسانی و برخورد رسانه‌ای را که از ابتدای شیوع کرونا در پیش گرفتند، ادامه می‌دهند. مانند اعلام اینکه رنگ‌بندی شهرهای ایران به چه صورت است و اینکه چه میزان مرگ و میر و ابتلا داشتیم که البته در جای خود لازم هم هست.

متاسفانه در اخبار رسمی الگوی اقدامات پیشگیرانه را که از ابتدا در روند اطلاع‌رسانی وجود داشت، کمتر شاهدیم. یعنی کمتر در رسانه‌ها می‌بینید که تاکید شود حتما ماسک بزنید، دستان خود را بشویید و از تجمع خودداری کنید.

این مسائل بیان می‌شود، اما نه آنقدر که بتواند حالت بازدارنده داشته ‌باشد. با وجود بدیهی بودن اقدامات پیشگیرانه اما تبلیغ روی ضرورت رعایت‌ها و در اقدامی جدی‌تر ضرورت واکسیناسیون و پرهیز از واکسن هراسی باید توسط رسانه‌ها مورد توجه قرار گیرد.

رسانه‌ها نباید دچار افراط و تفریط در حوزه اخبار کرونا باشند، مانند اطلاع‌رسانی درباره اعلام آمار جان‌باختگان و به تصویر کشیدن رقت‌آمیز و دلهره‌آور متوفیان و سردخانه‌ها که خود باعث ایجاد مشکلات روحی و روانی فراوان و کاهش تاب‌آوری اجتماعی برای افکار عمومی بویژه در کودکان و نوجوانان شده‌ است.

ما باید برنامه‌های رسانه‌ای دقیق با پیش‌بینی اثرات هر مرحله داشته‌باشیم که دچار تقدم و تاخر و جابه.جایی روش‌های تاثیرگذاری رسانه‌ای نشویم.

چهره‌های مشهور می‌توانند تاثیرگذار باشند

ایرناپلاس: آیا می‌توان از افراد مشهور یا تبلیغات تاثیرگذار در جلب اعتماد مردم برای واکسیناسیون استفاده کرد؟

نصیری: قطعا وقتی از فضای گروه‌های مرجع برای ترویج افکار و دیدگاه‌ها بهره می‌بریم، از گروه‌هایی سخن می‌گوییم که برای افکار عمومی نقش الگو و اثرگذاری دارند.

در زمینه کرونا، اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی  در این بازه زمانی که موضوع واکسیناسیون مطرح است، چهره‌های مشهور می‌توانند به‌شدت تاثیرگذار باشند.

اگر الگوها و گروه‌های تاثیرگذار مانند اینفلوئنسرهای موثر و اینفلوئنسرهایی که در حوزه  پزشکی، روانشناسی و مسئولیت‌های اجتماعی در این سال‌ها فعال بودند، فعال‌تر عمل کنند و اقناع ایجاد شود، در مسیر توفیق فرهنگ‌سازی موفق خواهیم بود.

این تجربه در سایر کشورها وجود دارد و اگر دقیق صورت گیرد، این گروه‌های مرجع می‌توانند بازوان مناسب اجرای برخی سیاست‌گذاری‌های عمومی باشند.

رسانه‌های داخلی باید دلسوزانه اقدام کنند

ایرناپلاس: از این به بعد باید چه کارهایی انجام شود تا مردم با خیال آسوده‌تر اقدام به دریافت واکسن کنند؟

نصیری: نباید فراموش کنیم که اکثریت مردمی که در شکل‌گیری جامعه موثر و برآیند افکار عمومی هستند، مخالف دریافت واکسن نیستند.

در این حوزه بیشتر با اخبار جعلی و اخبار عمدا یا سهوا دروغ  و فریبکارانه مواجه‌ایم که اکثرا نیز از خارج کشور ساخته و پرداخته می‌شوند، تا بدبینی نسبت به واکسن و جریان توجه به سلامت جامعه اتفاق بیفتد.

از این نظر مردم  دوست دارند واکسن بزنند اما بدبینی درباره امر واکسیناسیون و اثرگذاری آن بیشتر توسط جریانی دارای سوگیری و البته با پیوست برخی بی‌تدبیری‌ها در داخل دامن زده می‌شود.

تقابل بین مردم و حاکمیت و تضادآفرینی و ایجاد یاس، مساله مهمی است که هدف غایی این جریان هدفمند رسانه‌ای است.

رسانه‌های داخلی باید دلسوزانه و برای تامین امنیت روانی مردم در داخل و از بین بردن بدبینی اقدامات جدی داشته‌باشند تا مدیریت وضعیت و صحنه کرونا بهتر صورت گیرد./ایرناپلاس