حماسه‌ای که گرد کهنگی بر آن نمی‌نشیند

هجوم همه جانبه لشگر بعث به خاک ایران در سال ۱۳۵۹، رخدادی است که بحث درباره آن اهمیت بالایی دارد. بررسی عملکرد ارتش جمهوری اسلامی در روزهای پس از انقلاب و ایستادگی و پایمردی نیروهای ارتشی، پرسشی است که با توجه به تحولات ماه‌های اخیر در افغانستان، بیش از پیش باید به آن پرداخت. اینکه چگونه با وجود تغییر نظام سیاسی و بحران‌های داخلی و خارجی جدی، ارتش جمهوری اسلامی ایران به سرعت توانست توان رزمی خود را نشان دهد و با واکنش‌های سریع و به موقع و ظرف مدتی کوتاه پیشروی دشمن را متوقف و به سرعت آنان را به عقب براند، موضوعی است که شکافتن آن می‌تواند به درک موقعیت راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران کمکی شایان کند.

ارتشی که همواره به مردم وفادار است

از زمان تاسیس ارتش در ایران در دوران پهلوی اول، این نهاد تبدیل به یک سازمان حرفه‌ای در کشور شد. با این حال و با وجود آنکه رضاخان خود یک نظامی بود و با کودتا قدرت را به دست آورده بود؛ اما ارتش ایران جز در ماه‌های پایانی پهلوی دوم، هرگز تبدیل به یک سازمان سیاسی جدی و تاثیرگذار در کشور نشد. برخلاف کشورهای همسایه ایران نظیر ترکیه، پاکستان یا عراق، ارتش ایران هرگز پس از سازمان‌یابی اولیه خود، جز در چند مورد جزئی همچون پرونده قیام افسران خراسان، دست به کودتا یا قیام نظامی گسترده نزد. از همین رو در منازعات سیاسی به عنوان یک نهاد تقریباً بی‌طرف شناخته می‌شد و جز برخی فرماندهان ارشد که اغلب وابستگی نسبی و سببی به خاندان پهلوی داشتند یا از نزدیکان دربار به شمار می‌آمدند، سایر افسران ارشد یا میانی نه تنها هیچ وابستگی خاصی به نظام سیاسی پهلوی نداشتند که حتی از مخالفان آن محسوب می‌شدند.

از همین رو جز برخی منازعه‌های محدود و پراکنده، ارتش به سرعت خود را همگام با انقلابیون نشان داد و با حمایت بخش قابل توجهی از نیروهای ارتش از انقلاب و اعلام بی‌طرفی رسمی ارتش، انقلابیون به سرعت توانستند حکومت پهلوی را ساقط کنند. پس از آن ارتش با رهبری انقلاب بیعت کرد و پس از تسویه برخی از فرماندهان وابسته، شکل سازمان خود را حفظ کرد. همین عدم وابستگی جناحی و سیاسی باعث شد تا ارتش فرونپاشد. ارتشیان ایران در سطوح مختلف، خود را بیش از هر چیز وفادار به مردمی می‌دانستند که نظام سیاسی جدیدی می‌خواستند و ارتشیان بدون وابستگی‌های قومی، طایفه‌ای یا جناحی، حاضر به جانفشانی برای کشور بودند.

در عین حال فرماندهان خردمند و با تجربه ارتش در روزهای پس از انقلاب با درک خطرات پیش‌رو و انجام انواع مانورها و تمرینات و طراحی نقشه‌های عملیاتی تخصصی، آمادگی خود را برای تقابل با دشمنان احتمالی حفظ کردند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برخی گروه‌های سیاسی به دلیل ناآگاهی یا غرض‌ورزی به سرعت بحث انحلال ارتش را پیش کشیدند. اما هوشیاری امام خمینی (ره) باعث شد تا این نقشه‌ها ناکام بماند و ارتش به سرعت و با جایگزینی فرماندهان ارشد و میانی متخصص و توانمند به جای برخی فرماندهان وابسته و فراری قبلی، توانست در سریعتر زمان ممکن و به رغم برخی مشکلات جدی، آماده رزم شود.

جنگنده‌هایی که خاک نخوردند، ناوهایی که لنگر نیانداختند

ارتش ایران در دوران پهلوی دوم به دلیل ائتلاف پنهان و آشکار سیاسی و نظامی این حکومت با آمریکا و تخاصم جدی با شوروی، به شدت آماده و مجهز شده بود. ناگفته پیدا است که تجهیز ایران به برخی از آخرین جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌ها، بالگردهای تهاجمی و ناوشکن‌های قدرتمند، باعث افزایش چشمگیر توان رزمی ایران شده بود. در عین حال نیروهای نظامی ایران نیز اغلب آموزش دیده مراکز آموزشی روز دنیا بودند. اما تصور عمومی در میان دولتمردان شرقی و غربی این بود که ارتش ایران بدون پشتیبانی فنی و تجهیزاتی آمریکا، به سرعت فروخواهد پاشید. کما اینکه عدم پشتیبانی نیروهای متخصص آمریکایی از نیروهای هوایی افغانستان، عملا تجهیزات اردوی ملی افغانستان را بلااستفاده کرد.

اما نیروهای متخصص ایرانی به سرعت توانستند کمبودها را جبران کنند و بدون حمایت نیروهای پشتیبانی غرب، در یک عملیات وسیع و تاریخی، با ۲۰۰ هواپیمای مشارکت کننده در عملیات «کمان -۹۹» ضربه محکمی به نیروهای هوایی متخاصم بعثی وارد کنند. مشارکت بالگردهای هوانیروز در عملیات‌های دفاعی نیز پوشش هوایی مناسب را برای نیروی زمینی ارتش و نیروهای سپاه پاسداران فراهم کرد و در زمانی کوتاه نیروهای زرهی و پیاده بعثی ضربه سختی خوردند.

حماسه‌ای که گرد کهنگی بر آن نمی‌نشیند

در دریا هم کارنامه ارتش حتی درخشان‌ بود. نیروی رزمی موسوم به «۴۲۱» نیروی دریایی ارتش در سه عملیات «اشکان»، «شهید صفری» و «مروارید» عملا کمر نیروی دریایی عراق را شکسته و برای همیشه این نیرو را از صحنه خلیج فارس خارج کردند. عملیات‌های موفق نیروی دریایی باعث شد تا عملا صادرات نفت عراق متوقف شود و فشار سنگین اقتصادی به عراق وارد گردد. تعمیر و نگاهداری ناوهای ایرانی در دوران پس از انقلاب کار آسانی نبود و با وجود تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی، نیروی دریایی ارتش از این آزمون دشوار، سربلند بیرون آمد.

نیروی زمینی ارتش؛ حماسه شیرهای غران

با وجود تمامی فشارها و مشکلات موجود، نیروی زمینی ارتش به سرعت توانست تحت نظر افسران تاریخ‌ساز خود متحد شده و پس از آغاز حمله نیروی بعث عراق، وارد معرکه نبرد شود. کند کردن پیشرفت دشمن در دشت‌های خوزستان و سپس آغاز عملیات بازپس‌گیری خاک کشور از دشمن، اقدامی بود که نیاز به سازماندهی دقیق و سرعت عمل بالا داشت. صدام تصور می‌کرد با وقوع انقلاب اسلامی ایران و عزل برخی فرماندهان نظامی، ستون فقرات ارتش ایران شکسته است. اما محاسبات صدام اشتباه بود.

با وجود گستردگی مناطق درگیری و وسعت مناطق عملیاتی، کاهش نیروی انسانی، فشارهای بین‌المللی، فقدان تجهیزات و امکانات پشتیبانی فنی و حمایت‌های همه جانبه غرب و شرق، نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، موفق و قاطع عمل کرد و توانست ظرف مدت یک سال دشمن را متوقف و به سرعت عملیات‌های تهاجمی برای آزادسازی مناطق اشغالی را اجرا کند.

مقایسه تجربه عملکرد ارتش جمهوری اسلامی ایران و برخی از نیروهای نظامی منطقه نشان می‌دهد که چگونه ارتش در سخت‌ترین شرایط ممکن توانست ضمن حفظ وحدت و یکپارچگی حداکثری نیروهای خود، نسبت به تعرضات یک دشمن خشن، بی‌رحم و با تمامی امکانات و تجهیزات ممکن، بالاترین میزان پایداری و استقامت را از خود نشان داده و به صورتی کاملاً هوشمند، حرفه‌ای و حساب شده با دشمنان خود روبرو شود./ایرنا