چهارشنبه‌سوری در دود و دم کرونا

تصویری از یکی از دیوار نگاره‌های چهل‌ستون، متعلق به دوران صفویه به گفته باستان شناسان جشن و پایکوبی ایرانیان را در شب چهارشنبه ‌سوری به تصویر کشیده ‌است که از آن می توان پیشنیه کهن این آیین را در نصف جهان دریافت.مردم اصفهان در طول تاریخ به اذعان مورخان با شور و شکوه خاصی چهارشنبه سوری را جشن می گرفتند به طوری که علاوه بر بسیاری از آئین های مشترک ایرانیان، رسوم خاص این منطقه نیز در این شب انجام می شد.

در اصفهان چهارشنبه سوری را ‘چهارشنبه سرخی’ نیز می گویند. علاوه بر آتش افروختن در معابر، رسوم دیگری مانند کوزه شکستن، فالگوش و گره گشایی در بین اصفهانی ها رواج داشت است. در زمان های قدیم غروب سه‌ شنبه آخر سال بانوی خانه بوته‌ای را آتش می‌ زد و آن‌را در کوچه می ‌انداخت، کوزه آبی با چند دانه اسفند هم روی آتش می ‌ریخت تا بلا دور شود.

فال‌گوشی و گره ‌گشایی یکی از رسم‌های چهارشنبه ‌سوری است که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می ‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرامی ‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌ گیرند، اگر سخنان دلنشین و شاد از رهگذران بشنوند، برآمدن حاجت و آرزوی خود را بر آورده می پندارند، و اگر سخنان تلخ و اندوه زا بشنوند، رسیدن به مراد و آرزو را در سال نو ممکن نخواهند دانست.

یکی دیگر از رسوم چهارشنبه سوری در اصفهان این بود که اگر فردی موقعیت بدشانسی را تجربه کرده بود، گوشه یک دستمال یا پارچه را گره می زند و صبر می کرد تا اولین نفری که عبور می کند گره را باز کند، این کار نماد این بود که چگونه مشکلات و شرایط بد می گذرند.

مراسم قاشق زنی نیز در واقع برای خبر دادن چهارشنبه سوری انجام می شد که در آن وقتی یکی از اعضای خانه صدای قاشق زن ها را که ناشناس بودند می شنید کاسه را از او می گرفت و آن را با آش یا آجیل و شکلات پر می کرد و به شخص بازمی گرداند.

همچنین فراهم آوردن آجیل مشکل گشا نیز یکی دیگر از رسوم چهارشنبه سوری در اصفهان قدیم بوده است.

سنتی دیرینه همراه با خرده فرهنگ ها

در بخشی از کتاب ‘نوروز: جشن نوزایی آفرینش’ اثر علی بلوکباشی که در آن جشن ها و آیین های سنتی ایران نقل شده، آمده است: ایرانیان از دیرباز آتش را پاس می داشتند و حرمت می نهادند و آنرا منبع نیرو و روشنایی و زداینده تاریکی و سیاهی و پاک کننده پلیدی و آلودگی می انگاشتند، آتش مراسم آیینی – عبادی را که برای آن خاصیت قدسیانه قابل بودند، حرمت می نهاند و فقط با آب خاموش می کردند و خاکسترش را به آب روان می دانند، آتش از خانه بیرون دادن در شب را هم ناروا و بدشگون می شمردند و معتقد بودند که روشنایی خانه هایشان را می برد.

به گفته مورخان مراسم چهارشنبه سوری آخر سال در میان ایرانیان در دو سطح جداگانه برگزار و پاس داشته می شد؛ نخست سطح ملی بود که گاهی از مرزهای هویتی آریایی نیز فراتر می رفت و سطح دوم نیز بخش اختصاصی آن بود که در میان اقوام و خرده های فرهنگ های مختلف به صورت متفاوت وجود داشت.

چهارشنبه سوری به گفته محققان در سرتاسر ایران با سنت ها و رسوم متنوعی پاس داشته می شد. به عنوان نمونه در مناطق غربی و شمال غربی ایران، سنتی به نام شال اندازی وجود داشت که البته هنوز هم با کمی تغییر رواج دارد؛ به این شکل که بسیاری از افراد، شالی را به دست می گیرند و به خانه بزرگترها می روند، در این سنت بسیاری از صاحب خانه ها به سر شال، پول، شیرینی، میوه و آجیل می بندند و شال انداز به محض اینکه متوجه شد به شال او چیزی بسته اند به سرعت درب را باز کرده و شال خود را گرفته و به سرعت از منزل خارج می شود، در تهران قدیم تا زمانی که در میدان ارک نقاره خانه ای بود، زنان برای دور کردن قضا و بلا از خود و خانواده به آنجا می رفتند و کوزه نو و آب ندیده ای را از بالای سر در نقاره خانه به زمین می افکندند و شکستند، زنانی هم که نمی توانستند به این میدان بروند کوزه را از سربام خانه خود به زمین می انداختند.در میدان ارگ همچنین توپ بسیار قدیمی بود که صد سال بر فراز صفه ای قرار داشت و شب های چهارشنبه آخر سال افرادی که آرزو و یا خواسته ای داشتند بر فراز آن می رفتند و از زیر آن می گذشتند تا نیازشان برآورده شود. در کردستان بازی های مخصوصی مثل هله شکنی و یا شکستن تخم مرغ وجود داشت که آن دو طرف بازی تخم مرغ های پخته خود را به هم می زدند و تخم مرغ هرکس که نمی شکست، برنده بازی بود. در منطقه آذربایجان نیزهمه خریدهای شب چهارشنبه سوری را از چهارشنبه بازار تهیه می کردند و بازارها را در این شب به شکل ویژه و خاصی تزئین و نورافشانی می کردند.

اصالت، حلقه مفقوده چهارشنبه سوری

بازخوانی اسناد این آیین باستانی و مرور خاطرات کهنسالان درباره آن این حقیقت تلخ را به اثبات می رساند که نسل جدید ایران از آیین‌های این جشن شناخت چندانی ندارد و چهارشنبه‌سوری به گفته کارشناسان با حرکت به سوی خشونت، تحریف و استحاله شده‌ و از اصالت خود فاصله گرفته‌است به طوری که استفاده از مواد محترقه و آتش‌زا که برخی دست‌ساز و خطرناک هستند در این شب بسیار رایج است و خبری از دورهمی های شادمانه و پرفلسفه قدیم نیست.

این در حالی است که به گفته بسیاری از جامعه شناسان، بازگشت به اصالت رسوم کهن فرصت بی نظیری برای هدایت جوانان به سمت تجربه هیجان های مثبت و تقویت همدلی و مشارکت برای اهداف سالم و بی خطر است. تبلیغات منفی در برگزاری این آیین شاد موجب شده که بتدریج این آیین‌ها جای خود را به جنگ و گریز خیابانی و ترقه‌ زدن توسط برخی نوجوانان و جوانان بدهد، اما واقعیت این است که اینگونه اعمال و استفاده از ترقه‌، با اصالت جشن چهارشنبه‌ سوری در تضاد است.

امسال اما در آستانه نوروز ۱۴۰۰، سایه کرونا بر چهارشنبه سوری نیز سنگینی می کند و همانند هر تجمع دیگری بیم آن می رود که با شیوع بیشتر این ویروس بر مخاطرات همیشگی این سنت پایان سال اضافه شود.

از این رو به گفته جانشین فرمانده انتظامی اصفهان با هدف حفظ سلامت مردم و پیشگیری از شیوع ویروس و اجرای مصوبات ستاد مقابله با کرونا ممنوعیت و محدودیت در این استان اعمال می‌شود.

محدودیت و ممنوعیت تردد شبانه در چهارشنبه سوری

سرهنگ محمدرضا هاشمی‌فر در گفت و گو با ایرنا افزود: در این حوزه با کسی تعارف نداریم و اغماض و مماشات نمی‌کنیم زیرا ملاک اصلی ماموریت پلیس حفظ جان مردم است.

وی اضافه کرد: در چهارشنبه آخر سال پلیس در راستای انجام وظیفه تمهیدات لازم را در حوزه‌های امنیتی، انتظامی و ترافیکی اندیشیده و تعامل و هماهنگی خوبی با دستگاه‌های دولتی به ویژه سازمانهای خدماتی انجام شده است.

جانشین فرمانده انتظامی اصفهان با اشاره به وضعیت شیوع کرونای انگلیسی در استانهای همجوار به عنوان زنگ خطری برای مردم استان گفت: اگر خدای ناکرده کوتاهی در حوزه پیشگیری از انتقال شیوع کرونا انجام شود به قطع آسیبی که به جامعه و مردم وارد می‌شود به مراتب از چهارشنبه آخر سال بیشتر خواهد بود.

وی تاکید کرد: شهروندان به هیچ‌ وجه در مراکز تجمعی شامل پارکها و تفرجگاه‌ها حضور نیابند زیرا بناست که در حوزه مقابله با کرونا به صورت هوشمندانه عمل کنیم و در این راستا نیازمند همراهی مردم هستیم.

سرهنگ هاشمی‌فر با اشاره به آمار ۲۲۷ نفر کشته، نقص عضو، قطع عضو و یا سوختگی ناشی از نگهداری مواد محترقه در کشور گفت: خانواده‌ها باید با نظارت و کنترل کامل از نگهداری مواد محترقه در منزل خودداری کنند و مراقبت ویژه نسبت به فرزندان خود داشته باشند.

وی یادآور شد: اشتباه نگیریم سنت چهارشنبه آخر سال سنتی دیرینه است و اصول مشخصی داشته است ولی در شرایط کنونی دشمن برنامه‌ریزی کرده و سمت و سوی این سنت را در راستای اقدامات خطرساز به ویژه مواد محترقه از بین بردند.

جانشین فرمانده انتظامی اصفهان به افزایش ۴۵ درصدی کشفیات مواد محترقه پرخطر در ماههای اخیر نسبت به مدت مشابه در سال گذشته در استان اشاره و اضافه کرد: در این راستا ۲۴ نفر از کسانی که در حوزه خرید و فروش مواد محترقه فعالیت داشتند دستگیر و به مراجع قضایی تحویل داده شدند.

وی تصریح کرد: در این مدت با اشرافی که وجود دارد بصورت ویژه هرگونه تخلفی در این حوزه رصد می‌شود و از مردم انتظار همراهی و همکاری داریم.

سرهنگ هاشمی‌فر به اخلالگران در نظم اجتماعی هشدار داد در صورت ارتکاب هر تخلفی شامل انسداد، راهبندان، پارک دوبل و انواع مزاحمت ها ضمن اعمال قانون تا پایان تعطیلات خودروی آنها توقیف و متخلفان تا آخر تعطیلات در بازداشت خواهند ماند.

وی تصریح کرد: این هشدار برای کسانی است که بخواهند از این ظرفیت سوء استفاده کنند و در راستای بر هم زدن نظم عمومی مردم اقدام کند زیرا اولویت اصلی پلیس، تامین نظم و امنیت برای مردم است.

جانشین فرمانده انتظامی اصفهان با یادآوری اینکه پلیس در کنار مردم است و مخالف شادی مردم نیست گفت: برپایی مراسم چهارشنبه آخر سال در حوزه محله محور و در کوچه بدون ایجاد مزاحمت مشکلی ندارد ولی توصیه بر این است که با توجه به شرایط کرونا به این شکل هم انجام نشود تا پایان سال خوبی برای خود رقم بزنیم.

وی به ادامه محدودیت و ممنوعیت تردد شبانه در استان اشاره کرد و گفت: خط قرمز پلیس، انسداد، راهنبندان و ایجاد مزاحمت است.

بنا به اظهار مورخان چهارشنبه سوری نام جشنی برگرفته از آیین زرتشتی است که در آن ایرانیان در پنج روز آخر هر سال آتش بر می افروختند و به شادی در کنار آن می پرداختند.
نام این جشن در ایران باستان پنجه دزدیده یا اندرگاه بوده و قدمت آن به یک هزار و ۷۰۰ سال پیش از میلاد می رسد.در گاهشمار زرتشتیان یک سال شامل ۳۶۵ روز یا ۱۲ ماه است که هر کدام ۳۰ روز بوده و پنج روز انتهای سال جدا از ماه‌ ها به‌حساب می ‌آمده که ‘پنجه’ نامیده‌ می‌شد، ایرانیان پیش از حمله تازیان این پنج روز آخر سال را با روشن کردن آتش جشن می‌گرفتند و بر این اعتقاد بودند که در این پنج روز ارواح درگذشتگان به زمین سفر می‌کنند و با همراه خانواده‌هایشان و برای آنها برکت، دوستی و پاکی در سال آینده طلب خواهند کرد.نشانه هایی از این آیین در ادبیات کهن ایران زمین وجود دارد، اشاره ‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ نزدیک نوروز در شاهنامه فردوسی پیشینه کهن این جشن را به اثبات می رساند.

واژه ‘چهارشنبه‌ سوری’ از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته و سوری به معنی سرخ ساخته شده ‌است.وجه اشتراک آیین های این جشن، به این صورت بوده است که آتش بزرگی روشن می کردند و از روی آن می پریدند.در هنگام پریدن به نشانه تطهیر، پاک سازی مذهبی و رهایی از بیماری می ‌خوانند ‘زردی من از تو، سرخی تو از من’.

ویروس کرونا اواسط ماه دسامبر سال گذشته (۲۴ آذر ۹۸) در شهر «ووهان» کشور چین گزارش شد؛ ابتدا از این بیماری به‌عنوان ذات‌الریه نام‌برده می‌شد اما کمیسیون ملی بهداشت چین در ۳۰ دسامبر سال ۲۰۱۹ (۹ دی ۹۸) به‌صورت رسمی شیوع این ویروس را در این کشور اعلام کرد.

ویروس کرونا ۲۰۱۹ (COVID-۱۹) در نهایت به همه کشورها از جمله ایران سرایت کرد و سازمان بهداشت جهانی را بر آن داشت تا وضعیت فوق‌العاده اعلام کند.

برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی همچون استفاده از ماسک و فاصله‌گذاری اجتماعی توصیه‌ شده است./ایرنا