سردرگمی‌هایی که باعث عادی‌انگاری کرونا می‌شود

تهران- «مرتضی قلیچ» جامعه‌شناس در خصوص دلایل رعایت‌نشدن پروتکل‌های بهداشتی به خبرنگار ایرنا گفت: مردم در شرایط جدید پیام‌هایی را باور می‌کنند که دارای قطعیت و ثبات باشد، از این رو تغییر سریع پروتکل‌های بهداشتی، ضد و نقیض و دوپهلو بودن آن‌ها نتیجه‌ای جز سردرگمی و عادی‌انگاری نخواهد داشت.

از زمان شیوع ویروس کرونا تاکنون افراد بسیاری مبتلا شده و جان خود را بر اثر ابتلا به آن از دست داده‌اند.

بر اساس آمار وزارت بهداشت، مجموع بیماران کووید ۱۹ در کشور از یک میلیون و هفتصد هزار نفر فراتر رفته و نزدیک به ۶۲ هزار تن جان خود را از دست داده اند. این در حالی است که همچنان دستورات و نکات بهداشتی از سوی برخی جدی گرفته نمی‌شود.

در خصوص چرایی رعایت نشدن پروتکل‌های بهداشتی و عادی انگاشتن کرونا، پژوهشگران دلایل متعددی از قبیل فشار اقتصادی، فرهنگ‌سازی ناقص، عادتواره‌های پیشین و… را برشمرده‌اند که هر یک به نحوی و به درجه‌ای می‌تواند در بروز این رفتار اثرگذار باشد. اما آنچه ضروری نظر می‌رسد فراتر رفتن از فضای تک بعدی و نگریستن به این مساله به مثابه رفتاری چند بعدی است. در واقع باید مجموعه دلایلی برای این امر در نظر گرفت که همه در کنار هم مقوم چنین رفتارهایی یعنی عادی‌انگاری‌ها شده است.

نظر به اهمیت بحث حاضر و واکاوی بیشتر آن، با مرتضی قلیچ، پژوهشگر و جامعه‌شناس به گفت و گو نشستیم.

نتایج واضح عادی‌سازی کرونا

مرتضی قلیچ در خصوص عادی‌انگاری کرونا و نتایج ناشی از آن گفت: بسیاری از موضوعات مثل کودک کار، فقر و… وجود دارد که پس از مدتی در جامعه عادی تلقی می‌شود؛ این وضعیت به نوعی هم برای جامعه و هم برای حاکمیت مساله آفرین است. به عبارتی باید گفت که در برخی موارد، نگاه ما نسبت به مسائل حاد، عادی است. این امر در مورد کرونا هم صادق است. همانطور که مسائلی مثل خودکشی، تصادفات در جاده و… به مرور زمان در جامعه عادی تلقی شد، کرونا هم رفته رفته به یک وضعیت عادی و روزمره تبدیل می‌شود. در واقع نگاه عادی انگارانه به کرونا درست مثل سایر مسائل و پدیده‌ها شکل خواهد گرفت و چاره‌ای برای مانع شدن آن نیست.

همواره باید پذیرفت که عادی انگاری مسائلی مثل کرونا با خطرات و پیامدهایی همراه است که از جمله آنها افزایش میزان مرگ و میر ناشی از آن است. برای مثال اگر در اوایل شیوع، روزانه سی و چند نفر بر اثر ابتلا جان خود را از دست می‌دادند، این عدد در مقاطعی از ۴۰۰ نفر فراتر رفت و این حاکی از عادی انگاری مساله مخاطره آمیزی چون کرونا است.

این جامعه شناس گفت: ما باید بپذیریم که در شرایطی زندگی می‌کنیم که لازم است، سبک و شیوه زندگی خود را تغییر دهیم؛ همانطور که در گذشته هم چنین کردیم. برای مثال وقتی انقلاب صنعتی به وجود آمد، شهر یا کشوری نبود که خود را از آن منع کند لذا در خصوص شرایط جدید و با ورود بحران‌های «همایند» نیز ملزم هستیم خود را با شرایط جدید سازگار کنیم چون در غیر این صورت حیاتمان در معرض خطر قرار می‌گیرد. به عبارتی در شرایط کرونا هم باید دستوراتی را رعایت کنیم و شیوه‌هایی از زندگی را تغییر دهیم تا قادر به ادامه حیات بشویم.

قلیچ ادامه داد: سبک زندگی برخلاف مفهوم شیوه زندگی یک امر انتخابی است. به نظر می رسد که ما در عصر همایندی بحران‌ها مثل بحران های محیط زیستی ، سیل، کم آبی، کرونا و… زندگی می‌کنیم، لذا باید شیوه زندگی مان را تغییر دهیم. به هر حال هر مفهومی را که انتخاب می کنیم چه مفهوم شیوه زندگی و چه مفهوم سبک زندگی، باید گفت بشر پس از مدتی مجبور می‌شود که تغییرات را بپذیرد و قبول کند. برای مثال با انقلاب صنعتی ما مجبور شدیم به سمت صنعتی شدن حرکت کنیم و تقریبا هیچ جامعه ای نیست که بگوید گروهی یا شهری تصمیم گرفته که صنعتی نشود. یعنی از مترو، اتومبیل، هواپیما و …. استفاده نکند.

دلایلی که پروتکل‌های بهداشتی رعایت نمی‌شود

قلیچ پیرامون این سوال که چه دلایلی سبب می‌شود کرونا و شرایط به وجود آمده، جدی گرفته نشود، گفت: به نظر می‌رسد دلایلی چند مانع از جدی گرفتن شرایط جدید شود و نه فقط یک دلیل خاص. یکی از دلایل بسیار مهم، تغییر دستورات و پروتکل‌های بهداشتی است که از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا صادر می‌شود. چون این بیماری ناشناخته است و مدام جهش پیدا می‎ کند، به تبع آن دستورات هم تغییر می‌کند که همین سرعت تغییرات و عدم سازگاری مردم با آنها، خود مانع از توجه به دستورات بهداشتی می‌شود.

وی افزود: برای مثال زمانی گفته می‌شد دست زدن به سطوح خطر ندارد و زمانی گفته شد سطوح از خطرناک ترین عوامل انتقال ویروس کرونا است. یا برای مثال زمانی گفته می‌شد فضای باز خطرآفرین نیست و از سوی دیگر گفته می‌شد مردم به مسافرت و یا فضای باز نروند چون احتمال ابتلا وجود دارد. بنابراین سرعت تغییرات پیام‌ها و عدم فرهنگ سازی به موقع همگی از جمله دلایلی هستند که سبب می‌شوند مردم پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نکنند.

این جامعه شناس گفت: بسیاری از افرادی که در طبقات متوسط و بالای جامعه هستند دارای مسکن دوم بوده یا تفریحگاهی در شهرستان‌ها یا کلان شهرهای دیگر دارند که در بیشتر موارد ایام تعطیل را در آنجا سپری می‌کنند. اعلام وضعیت قرمز، زرد یا آبی این شهرها و سپس تشویق مردم به عدم مسافرت به دلیل ریسک بالا خود نیز از جمله پیام‌های نقیضی است که در عدم جدی گرفتن شرایط جدید تاثیر دارد. اعلام وضعیت های مقطعی دردی را از جامعه دوا نمی کند و باید دانست انتشار اینگونه پیام‌ها خود در سهل انگاری و عدم رعایت مردم هم تاثیر دارد. زیرا به نوعی زمینه‌های بی اعتمادی به اخبار منتقل شده را با خود به همراه خواهند آورد.

قلیچ افزود: باید پذیرفت که مردم از این وضعیت خسته شده‌اند. فشارهای اقتصادی از یک سو، وضعیت کرونا و قرنطینگی هم از سوی دیگر سبب شده مردم به لحاظ روحی و روانی خسته شوند و نیازمند تنوعی باشند. اما برای سالم ماندن مردم و نرفتن آنها به مسافرت برای تغییر روحیه‌شان هم می‌توان کاری کرد و آن این است که در شهرهای مبدا و کلان شهرها فضای نشاط بخش ایجاد کرد. همانطور که پروتکل‌هایی برای رعایت مسائل بهداشتی در نظر گرفته می‌شود، می‌توان پروتکل‌هایی هم برای در خانه ماندن و جذاب تر کردن محیط خانه برای شهروندان اندیشید. برای مثال برنامه‌های تلویزیونی نشاط بخش و جذابی برگزار کرد یا مردم را با نحوه گذران اوقات فراغت با کمترین و ارزان‌ترین وسایل آشنا کرد. ترغیب مردم با بازی‌های جمعی در محیط خانواده می‌تواند هم بر روحیه آنها اثرگذاری مثبتی داشته باشد و هم اینکه مانع از مسافرت و احتمال ابتلای آنها به ویروس کرونا شود.

وی در پایان متذکر شد: بطور کلی یکی از دلایلی که به نظر می‌رسد مردم دستورات و پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نکنند، مساله سردرگمی آنها است. سردرگمی‌ها که ریشه در تغییرات سریع اخبار و دستورات بهداشتی دارد سبب می‌شوند که مردم به نوعی به آنها دقت نکنند. این در حالی است که در شرایط بحران مردم به پیام‌هایی باور می‌کنند که دارای قطعیت و ثبات باشد. پیام‌های دوپهلو و دائما تغییر شونده نمی‌تواند محل اتکا باشد. ما همواره باید حواسمان به این نوع پیام رسانی‌ها باشد./ایرنا