آیا حادثه اتوبوس خبرنگاران قابل پیشگیری بود؟

تهران – حادثه تصادف اتوبوس خبرنگاران محیط زیست که به مرگ دو خبرنگار منجر شد، شوکی بود که نه فقط جامعه خبری که تمام ایرانیان را متاثر کرد. حادثه ای تلخ که به علت بی تدبیری و سهل انگاری، خانواده هایی را عزادار کرد. اما این سوال مطرح است که آیا امکان جلوگیری از وقوع این حادثه وجود داشت؟

تعدادی از خبرنگاران محیط زیست که برای بازدید از دریاچه ارومیه و برخی پروزه های زیست محیطی به دعوت سازمان حفاظت محیط زیست و ستاد احیای دریاچه ارومیه از تهران به ارومیه اعزام شدند، عصر چهارشنبه دوم تیر در جاده پیرانشهر به نقده بر اثر واژگونی اتوبوس دچار حادثه شدند. در این حادثه ریحانه یاسینی خبرنگار ایرنا و مهشاد کریمی خبرنگار ایسنا جان باختند و ۲۱ خبرنگار دیگر مصدوم شدند. هنوز یکی از این خبرنگاران به نام حسن ظهوری خبرنگار عصر ایران به علت شدت جراحات و آسیب به ریه در بیمارستان ارومیه بستری است.

فردای آن روز ۱۴ تن از خبرنگاران آسیب دیده به همراه پیکر بی جان دو نفر از دوستان خود به تهران بازگشتند تا مراسم تدفین و تشییع دو مسافر از دست رفته این سفر، صبح جمعه در بهشت زهرای تهران در میان بغض و اندوه خبرنگاران و اصحاب رسانه برگزار شود.

هنوز علل و جزئیات این حادثه تلخ به روشنی اعلام نشده، راننده اتوبوس بازداشت شده است و تحقیقات ادامه دارد. کیومرث پاکدل، فرمانده انتظامی نقده، نقص فنی در ترمز اتوبوس را علت این حادثه اعلام کرده است.

سازمان حفاظت محیط زیست که متولی برگزاری این سفر بود، اعلام کرد: در این سفر دو روزه، ۲۰ خبرنگار از رسانه‌های کشور به همراه چهار نفر از کارکنان روابط‌ عمومی سازمان محیط زیست و دو نفر از کارکنان ستاد احیا دریاچه ارومیه برای بازدید از پروژه‌های احیا دریاچه ارومیه ساعت ۶:۳۰ صبح چهارشنبه دوم تیر از فرودگاه مهرآباد تهران به ارومیه سفر کردند. گروه اعزامی از تهران پس از رسیدن به ارومیه با اتوبوس تهیه شده توسط اداره‌کل محیط زیست استان آذربایجان غربی برای بازدید از تونل زاب در شهرستان پیرانشهر اعزام شدند. ظهر چهارشنبه خبرنگاران از طریق لوکوموتیو وارد تونل شدند و پس از بازدید از تونل زاب حوالی ساعت ۶ بعد از ظهر برای استراحت و صرف ناهار به محل سد کانی‌سیب مراجعت کردند که متاسفانه اتوبوس حامل خبرنگاران و تیم اعزامی بر اثر نقص فنی واژگون شد.

در تمام مدت اتوبوس با سرعت خیلی آهسته و در حدود ۲۰ کیلومتر حرکت می کرد. هر چه به راننده می گفتیم سریعتر برو تا زودتر برسیم توجه نمی کرد. جاده پیرانشهر به نقده جاده ای خطرناک و پر از پیچ بود به طوری که اصلا ماشین سنگین و حتی ون هم نمی توانست در این جاده حرکت کند.

در این حادثه علاوه بر مرگ دو خبرنگار جوان ایرنا و ایسنا، ۲۱ خبرنگار دیگر به نام های محمد مهدی گوهری، علی شریف زاده، صدرا محقق، آسیه اسحاق، کمال عثمان پور، زینب رحیمی، نگار اکبری، زهرا کشوری، سعید بیداد، رباب باباخان، آیسان زرفام، کیمیا عبدالله پور، سهیل فرجی، زهرا رفیعی، مرتضی محمدزاده، ابراهیم نژاد رفیعی، مرتضی محمد صادق، حسن ظهوری، محمد رحیم مقدس، فروغ فکری و علی حاجی مرادی مصدوم شدند.

جزئیات حادثه اتوبوس خبرنگاران

کیمیا عبدالله پور، خبرنگار محیط زیست ایرنا که در این سفر حضور داشت به پژوهشگر ایرنا می گوید: حادثه خیلی وحشتناکی بود. هنوز صحنه های این تصادف جلوی چشمم است. من از نظر جسمی از ناحیه مچ پا، دست و کتف آسیب دیدم، واقعا خدا رحم کرد که زنده ماندم اما از نظر روحی خیلی داغونم چون مهشاد خبرنگار ایسنا نزدیک من نشسته بود و من صحنه جان دادن او را دیدم. صحنه ای که هیچ وقت از ذهنم پاک نمی شود. هنوز نمی توانم با خودم کنار بیایم. صحنه واژگون شدن اتوبوس و مرگ مهشاد هنوز جلوی چشمم است و هر لحظه آن را مرور می کنم. من در صندلی پشت سر راننده بودم و در واقع در بدترین صندلی قرار داشتم اما خواست خدا بود که زنده ماندم.

او می افزاید: مهشاد دو تا صندلی عقب تر از من بود، وقتی اتوبوس واژگون شد و چند معلق زد، من دیدم که ستون اتوبوس روی سر مهشاد افتاد و به علت اصابت ستون به سرش در دم جان سپرد. ریحانه یاسینی در صندلی های عقب تر بود و من او را ندیدم اما صحنه مرگ مهشاد خیلی آزارم می دهد و واقعا از نظر روحی و روانی به هم ریخته ام.

خبرنگار ایرنا ادامه می دهد: از بین خبرنگاران چهار نفر آسیب جدی دیدند و در بیمارستان بستری شدند. البته شنیدم که سه نفرشان بهبود پیدا کردند و مرخص شدند اما هنوز یکی از آنان حسن ظهوری خبرنگار عصر ایران که به علت اصابت آهن بدنه اتوبوس دچار پارگی ریه شده بود هنوز در بیمارستان ارومیه بستری است.

عبدالله پور درباره علت این تصادف می گوید: علت دقیق را نمی دانم اما ترمز اتوبوس خراب بود. نمی دانم اتوبوس از ابتدای حرکت ترمز نداشت یا بعدا ترمز آن بریده بود. اما ترمز اتوبوس خالی کرده بود. فاصله زیادی را از ارومیه به پیرانشهر با اتوبوس آمده بودیم و از پیرانشهر نیز با همان اتوبوس به سمت نقده حرکت می کردیم اما در تمام مدت اتوبوس با سرعت خیلی آهسته و در حدود ۲۰ کیلومتر حرکت می کرد. هر چه به راننده می گفتیم سریعتر برو تا زودتر برسیم توجه نمی کرد. جاده پیرانشهر به نقده جاده ای خطرناک و پر از پیچ بود به طوری که اصلا ماشین سنگین و حتی ون هم نمی توانست در این جاده حرکت کند.

او ادامه می دهد: یکی از مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه به راننده تذکر داد که چرا این قدر آهسته می رود و فقط با دنده کار می کند. نمی توانم قضاوت کنم، فقط می دانم که اتوبوس ترمز نداشت و خیلی آهسته حرکت می کرد، نمی دانم از چه زمانی ترمز اتوبوس بریده بود اما فکر نمی کنم عمدی در کار بوده باشد، به نظرم یک حادثه بود که جان دو نفر از دوستانمان را گرفت و راننده را هم گرفتار کرد. راننده اتوبوس اکنون بازداشت است.

خبرنگار ایرنا می گوید: من سالهاست که در حوزه محیط زیست فعالیت خبری می کنم به جز یکسال و نیم گذشته که کرونا شایع شده است، قبل از آن هر دو ماه یکبار برای بازدید از پروژه های زیست محیطی به ماموریت می رفتیم. هیچ وقت هم اتفاقی رخ نداد اما این بار خیلی وحشتناک بود. راننده در جاده ای حرکت می کرد که یک طرف آن دره و یک طرف کوه بود. پیچ های خطرناکی داشت. در یک لحظه به گارد ریل برخورد کرد و گارد ریل را به دره انداخت. اگر به گارد ریل کنار جاده برخورد نمی کرد و به دره افتاده بودیم هیچ کدام زنده نمی ماندیم بعد از آن تعادلش را از دست داد و به سمت کوه رفت و یک مقدار جلوتر واژگون شد.

عبدالله پور افزود: صحنه خیلی وحشتناکی بود، همین طور که اتوبوس معلق می خورد ما به سقف و کف اتوبوس پرت می شدیم و برخورد می کردیم. وقتی اتوبوس متوقف شد من گیر کرده بودم و بدنم پر از خاک و خرده شیشه بود. یکی از همکاران عضو ستاد احیا که خودش هم خیلی آسیب دیده بود من را از لای اتوبوس بیرون کشید و همان لحظه بود که من مهشاد را دیدم که جان باخت. بعد از آن تا مدتها شوک بودم، درست یادم نیست که چه اتفاقاتی افتاد اما به نظرم حدود ۱۵ دقیقه بعد آمبولانس رسید و یک مقدار دیرتر هم آتش نشانی آمد.

این اولین بار نیست که حادثه تصادف، جان خبرنگاران را می گیرد. ۱۶ سال پیش در پانزدهم آذر سال ۱۳۸۴ نیز ۶۹ خبرنگار، عکاس و تصویربردار رسانه ها بر اثر بی مبالاتی و سفر با هواپیمای فرسوده سی ۱۳۰ به علت سقوط هواپیما در کنار ۴۵ نظامی دیگر جان باختند. علت آن حادثه نیز نقص فنی اعلام شد گر چه هرگز مقصری محاکمه نشد.

هواپیمای باری- نظامی سی ۱۳۰ ارتش که خبرنگاران را برای پوشش خبری رزمایش آبی- خاکی در چابهار به بندرعباس می برد. هشت دقیقه پس از پرواز از فرودگاه مهر آباد دچار نقص فنی شد. تمام عقربه های هواپیما از حرکت ایستاد و هواپیما از مسیر منحرف شد. صدای یاحسین خلبان هواپیما بلند شده بود که هواپیما در شهرک توحید در منطقه آذری تهران پس از برخورد با ساختمان مسکونی سقوط کرد و همه سرنشینان آن از جمله ۶۹ خبرنگار و عکاس رسانه ها در دم جان باختند.

سید مهدی میرافضلی و سپهدار ساجدی از ایرنا، صادق نیلی و علیرضا برادران از خبرگزاری فارس، اسماعیل عمرانی و محمد حسن قریب از ایسنا، داریوش شاهین، حمود ایل‌بیگی، محمود توران‌پشتی، مجید عسگری، ابراهیم بقایی و سید یحیی مهدوی از واحد مرکزی خبر، محمدرضا شادروح، حمیدرضا خیرخواه، حسن نجفی، علی‌زاده، رمامی، تاجیک، سید هادی حسینی و جلیل حیدری‌زاده از شبکه‌ یک صدا و سیما، رسول کاظم‌نژاد از کیهان، احمد کربلایی از همشهری، مسعود جان‌نثاری و امیر صحرایی از رادیو ایران، بابک غیاثوند، میرزایی و فریس‌آبادی از مستندسازان معاونت سیما، نصرالله‌زاده، رحیمی، ستوار سجاد اسدی و غلامرضا بیات از عوامل فنی واحد سیار همچنین از شبکه‌ خبر علیرضا افشار، حسین عرب‌احمدی، مهدی اناری،خداعفو عبدیانی، محمد طاووس شیرازی، حسن حیدری، مهدی همتی، جواد فراهانی، محمدرضا احمدی، حبیب اسدی، منصور محمودی، مهدی یونسی، حسین باباپور، حسین خسروآبادی، سپهدار مهاجری، مکی‌آبادی، خداعفو عبدیانی، سید حسن شیرازی از جمله خبرنگاران و عکاسانی بودند که در این حادثه جان باختند.

ایران کشوری حادثه خیز است. تعداد حوادث هوایی گر چه زیاد نیست با این حال موارد محدود حوادث هوایی جمله حوادث خاص و بحث برانگیز هستند اما حوادث رانندگی در ایران جزو حوادث پر تعداد است. ایران از نظر میزان حوادث جاده ای در بین ۱۹۰ کشور دنیا جزو بدترین کشورهاست. گر چه در یک دهه اخیر به علت کاهش سرعت متوسط خودروها، اجباری شدن کمربند ایمنی و تا حدی نوسازی خودروها تعداد مرگ در حوادث رانندگی از حدود ۲۷ هزار مرگ سالانه به حدود ۱۵ هزار فوتی کاهش یافته است اما ایران هنوز جایگاه اول تا سوم خود را از نظر مرگ در تصادفات جاده ای به نسبت جمعیت در دنیا حفظ کرده است.

هنوز سالانه حدود ۱۵ هزار و روزانه حدود ۴۵ نفر در حوادث رانندگی در ایران جان خود را از دست می دهند. حوادث رانندگی سه علت اصلی دارد. نقص ایمنی خودرو، قصور راننده و جاده های غیر ایمن. بر اساس آخرین آمارهای موجود حدود ۳۳ میلیون خودرو در ایران در حرکت است و از این تعداد بیش از دو میلیون خودروی سبک و بیش از ۱۲۰ هزار خودروی سنگین فرسوده همچنان در حرکت هستند. خودروهای فرسوده ای که یکی از آنها اتوبوس خبرنگاران محیط زیست بود. اتوبوس فرسوده کارخانه سیمان که مجوز تردد نداشت و در جاده ای پر پیچ و خم جان دو خبرنگار را گرفت.

سازمان حفاظت محیط زیست روز شنبه در اطلاعیه ای جدید اعلام کرد: از میان مصدومان، خوشبختانه ۱۷ همکار به صورت سرپایی درمان و به هتل منتقل شدند. پنج همکار نیز به دلیل شدت جراحات در بیمارستان بستری شدند. پنجشنبه با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و نهاد ریاست جمهوری، خبرنگاران و پیکر دو جانباخته این حادثه تلخ با پروازی اختصاصی به تهران منتقل شدند. مراسم تشییع پیکر دو خبرنگار از دست رفته نیز صبح جمعه با هماهنگی دستگاه‌های ذیربط در بهشت زهرا انجام پذیرفت و پیکر دو خبرنگار فقید در قطعه نام‌آوران به خاک سپرده شد.

سازمان حفاظت محیط زیست افزود: از میان پنج مصدوم بستری شده در ارومیه نیز، یک نفر پس از پایان درمان عصر جمعه به تهران منتقل شد و درمان چهار نفر دیگر نیز در بیمارستان امام خمینی ارومیه ادامه دارد و به محض بروز تغییر در وضعیت بهبودی این عزیزان، مراتب به استحضار عموم خواهد رسید.همچنین با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست، از صبح شنبه خبرنگاران آسیب دیده برای چکاب و دریافت خدمات درمانی و روانشناسی به بیمارستان پارس تهران معرفی شده‌اند و ارائه خدمات درمانی به آنان زیر نظر نمایندگان سازمان محیط زیست تا زمان مورد نیاز ادامه خواهد شد.

ارابه های مرگ همچنان در جاده ها تردد می کنند

دکتر حمید ضیایی پرور، استاد علوم ارتباطات و کارشناس رسانه به پژوهشگر ایرنا می گوید: کاری که ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام داده کار بزرگی است. اصل ماجرا که که سازمان محیط زیست و ستاد احیای دریاچه تشخیص داده با توجه به اهمیت موضوع گروهی از خبرنگاران را برای بازدید به این منطقه ببرد قابل قبول است. چند ماه پیش هم که آقای نوبخت معاون رئیس جمهوری از این پروژه بازدید کرد، گفت که خبرنگاران را برای بازدید از این طرح بیاورید. به هر حال یک تونل ۳۵ کیلومتری زده شده و ۴۵ متر کانال نیز ایجاد شده و آب را از یک حوضه آبریز پس از طی حدود ۸۰ کیلومتر به دریاچه ارومیه رسانده است. این کار بزرگی است که ظرفیت برگزاری یک تور مطبوعاتی را داشته است.

وی می افزاید: اهمیت موضوع به قدری است که تعدادی از خبرنگاران قبل از این تور مطبوعاتی با هزینه خودشان از این پروژه بازدید و گزارش تهیه کردند اما مجموعه ای از خطاهای مدیریتی و اجرایی رخ داده که به وقوع این حادثه منجر شد. این خطاها را حداقل در سه سطح می توان ارزیابی کرد. اول اینکه معمولا در چنین برنامه هایی یک فرد اداری و پشتیبانی مسئول تدارکات و برنامه ریزی می شود و متاسفانه در بسیاری از دستگاههای اجرایی یک فرد دون پایه و کم تجربه مسئول تدارکات این نوع برنامه های بازدید می شود، فردی که اهمیت و حساسیت موضوع را درک نمی کند، قوانین و ضوابط ایمنی و حراستی را نمی داند این اولین حلقه خطاهایی است که معمولا در چنین برنامه هایی رخ می دهد و اگر تحقیق شود احتمالا در این حادثه نیز چنین خطایی رخ داده است.

ضیایی پرور ادامه می دهد: در چنین تورهای مطبوعاتی معمولا فقط یک خودرو حرکت نمی کند و تعدادی خودرو یا اتوبوس افراد را برای بازدید منتقل می کنند. معمولا در هر اتوبوس یک نفر لیدر یا مسئول و متولی وجود دارد که مسئول هماهنگ کننده است، این فرد باید فردی شناخته شده باشد که امکان هماهنگی را داشته باشد و در واقع مسئول حفاطت، ایمنی و تشریفات است و اگر این فرد تسلط و تجربه کافی نداشته باشد و نتواند به موقع هماهنگی های لازم را انجام دهد خودش و دیگران را دچار مشکل می کند.

در این حادثه سازمانهای مختلفی مقصر هستند. اولین آنها پلیس است، مگر می شود اتوبوسی بدون معاینه فنی و کمربند ایمنی تعدادی خبرنگار را در مسافت طولانی در جاده منتقل کند و پلیس جلوی آن را نگیرد.این حادثه ریشه هایی عمیق تر از یک حادثه ساده دارد. خیلی زود همه چیز فراموش می شود. دو ماه آینده کسی این حادثه را به یاد نمی آورد و همچنان ارابه های مرگ در جاده های کشور تردد می کنند و جان انسانهای زیادی را به خطر می اندازند.

استاد علوم ارتباطات می گوید: سطح بعدی خود راننده است که قطعا سهل انگاری کرده است. راننده حتما متوجه بوده که اتوبوس نقض فنی دارد یا ترمز اتوبوس اشکال دارد. ظاهرا خبرنگاران هم متوجه این موضوع شده اند اما مساله را به شوخی گرفته اند.شنیدم که خبرنگاران شوخی تلخی با هم داشتند و می گفتند می خواهند ما را بکشند. ظاهرا راننده و سرنشینان همه می دانستند که اتوبوس قراضه و فرسوده است اما نه راننده و نه حتی خبرنگاران مانع نشدند، سطح بعدی خود خبرنگاران هستند که نباید سوار اتوبوس می شدند. خبرنگاران زمانی که متوجه این خطر شدند باید پیاده می شدند و محکم می ایستادند که ما با این اتوبوس نمی رویم و حاضر نیستیم سوار این ارابه مرگ بشویم و باید بر می گشتند.

وی می افزاید: مساله بعدی این است که ظاهرا خبرنگاران و سرنشینان اتوبوس کمربند ایمنی نبسته بودند حالا یا کمربندی ایمنی نداشته یا کمربند ایمنی اتوبوس نقص فنی داشته است. سطح دیگر خطا این بود که اتوبوس معاینه فنی نداشته و نقص فنی داشته است. گر چه راننده مجازات و بازداشت شده و کارت هوشمند او توفیف شده است اما سلسله و حلقه های اشتباه و خطا به وقوع این حادثه منجر شده است و اگر هر کدام از این حلقه های خطا رخ نمی داد این حادثه رخ نمی داد.

ضیایی پرور می گوید: اتوبوس به علت نقص فنی در جاده چپ کرده است. محل واژگونی اتوبوس نشان می دهد دره عمیقی نبوده و حادثه سهمگین و بزرگی نبوده است. احتمالا اگر خبرنگاران و سرنشینان اتوبوس کمربندی ایمنی بسته بودند حتی اگر اتوبوس در چنین محلی واژگون می شد، کسی فوت نمی کرد و حداکثر تعدادی مصدوم می شدند اما سلسله اشتباهات این واقعه تلخ را رقم زد.

استاد علوم ارتباطات می افزاید: در این حادثه سازمانهای مختلفی مقصر هستند. اولین آنها پلیس است، مگر می شود اتوبوسی بدون معاینه فنی و کمربند ایمنی تعدادی خبرنگار را در مسافت طولانی در جاده منتقل کند و پلیس جلوی آن را نگیرد و مثلا بگوند اتوبوس کارکنان کارخانه سیمان است. قطعا پلیس با یک نگاه می توانست تشخیص دهد که تعدادی خانم خبرنگار کارگران کارخانه سیمان نیستند. قطعا پلیس مقصر است. باید جلوی تردد اتوبوس را می گرفت و در این زمینه سهل انگاری کرده است.

وی می گوید: سازمان راهداری نیز فقط مسئول صدور کارت هوشمند و مهر کردن آن نیست و باید بر ایمنی خودروها نیز نظارت کند. این سهل انگاری نیز قابل توجیه نیست. چطور اجازه دادند ارابه مرگ به راحتی در جاده های کشور حرکت کند و جان افرادی را بگیرند و بگویند روحمان هم خبر نداشت که اتوبوس نقص فنی دارد. این حادثه ریشه هایی عمیق تر از یک حادثه ساده دارد. خیلی زود همه چیز فراموش می شود. دو ماه آینده کسی این حادثه را به یاد نمی آورد و همچنان ارابه های مرگ در جاده های کشور تردد می کنند و جان انسانهای زیادی را به خطر می اندازند. هیچ توبیخ و پیگیری در کار نیست و همه با شوخی و سهل انگاری از کنار موضوع می گذرند./ایرنا -گزارش از افشین شاعری