«جان» در مکتب حسین (ع) بی‌ارزش نیست/ لزوم کمک به مظلوم بداهت عقلی دارد

دکتر رحیم نوبهار در ادامه سلسله ‌نشست‌های «عاشورا و امروز ما» که به همت خانه اندیشمندان علوم انسانی و انجمن اندیشه و قلم برگزار شد، با بیان این که «جان هموطنان ما با بلای کرونا در خطر است» تاکید کرد:  بیایید به جان انسانها احترام بگذاریم و به نام حسین (ع) و ستم ستیزی او یا به بهانه برپایی مراسم عزا، چونان نگوییم و عمل نکنیم که گویی «جان» در قاموس مکتب حسین بی ارزش است‌.
او با بیان این که «در پاسداشت جان آدمیان، باید بحثهای دیگر را کنار بگذاریم» گفت: فقیهان در مورد «جان» بسیار احتیاط می کنند. چون مساله «جان»، مساله بسیار بزرگ و قید بزرگی است که حتی حرکت امام حسین را نیز مقید می کند و به همین دلیل ایشان در مقطعی درخواست می کند اجازه بدهند برگردد و مثل یک شهروند عادی در شبه جزیره زندگی کند، اما دشمنان امام چنین اجازه ای ندادند.
نوبهار در سخنانش با عنوان «عقلانیت در مبارزه با ظلم» با اشاره به انواع مختلف ظالم شامل ظلم به خود و ظلم به دیگری افزود: کمک به ظلم و ظالمان نیز خود ظلم و حرام است. همان گونه که در ماجرای صفوان جمال که شترهایش را برای سفر حج به خلیفه عباسی اجاره داد، امام صادق از او گلایه کرد و فرمود همین که آرزو می کنی آنها سالم برگردند، پذیرفتنی نیست.
این استاد دانشگاه افزود: مسئله مذموم دیگر رکون به ظالمین است. علامه طباطبایی(ره) رکون را نوعی اعتماد همراه با تمایل برشمرده و فرموده است که رکون می‌تواند در امر دینی باشد، یعنی انسان دین را به مذاق و برای خوشامد ظالمان تفسیر کند یا از چیزهایی که آنها نمی‌پسندند، دم فروبندد و تأکید می‌کند که واگذاری امور عمومی جامعه به ظالمان هم رکون بالاتری است. مردم وظیفه دارند به لحاظ شرعی و اخلاقی امورشان را به افراد شایسته وکالت بدهند، ولی نباید این امور به دست ظالمان سپرده شود.
وی تصریح کرد: مسئله دیگر رغبت به ظالمین است ولو اینکه مستلزم مباشرت به ظلم و کمک به ظالم هم نباشد؛ این رغبت به شدت در ادبیات دینی ما نکوهش شده است. ضمن اینکه عقل هم ظلم و کمک به ظالم را زشت و ناپسند می‌شمارد. اگر بدانیم مظلومی تحت ظلم است و اقدام کنیم ولو اینکه توهینی به ما شود و خسارتی ببینیم، نافی مسئولیت ما نیست.
این کارشناس دینی، با بیان این که اصل لزوم کمک به مظلوم و مبارزه با ستم تبلور از احکام بدیهی عقل عملی است، افزود: همانطور که ادای دین خوب است و امانت لازم است، لزوم کمک به مظلوم نیز بداهت عقلی دارد. اما باید دید حد و ثغور کمک به مظلوم و مبارزه با ظالم چیست؟ در اینجا اگر در مسیر مبارزه با ظلم، انسان دچار ضرری شود، آن بداهت عقلی دچار چالش میشود و کم نیستند فقهایی که به ارزیابی خطر ناشی از مبارزه با مظلوم و مقایسه میان ظلم در حال انجام و میزان خسارتی که دریافت می کنیم، تاکید کرده اند.‌

چهار اصل عقلی در مبارزه با ظلم
نوبهار در ادامه به تشریح قیود عقلانی کمک به مظلوم و مبارزه با ظلم پرداخت و ۴ محور ثمربخشی و کور نبودن، مقدور بودن، رضایت اردوگاه ظلم‌ستیزان و اولویت بندی درست را شرایط مبارزه عاقلانه با ستم دانست.
به گفته او دخالت فرد، باید یا به رفع ظلم یا کاهش ستم بینجامد و البته نتیجه بخشی، بسته به مورد و اشخاص فرق دارد. مثلا فقیهان بحثی در باب تقیه دارند که اگر کسی زعیم مسلمانان را اکراه کند که در حضور عامه مسلمین باده ننوشد، او را می کشد، شاید برای یک مسلمان عادی جایز باشد اما شهید اول می گوید برای پیشوای مسلمین جایز نیست، چون باعث وهن اسلام است.
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: در باب عاشورا، اگر هدف امام حسین تشکیل حکومت بود، می شد مانند ابن خلدون این تعریض را به امام داشت، اما امام هدفش این نبود. در نتیجه دار بودن اقدام و حرکت امام حسین، همین بس که ما بعد از ۱۴۰۰ سال برای منش اجتماعی مان داریم از امام می گوییم تا یاد بگیریم.
وی شرط بعدی حرکت علیه ظالم را این دانست که در چارچوب قدرت فرد یا جامعه باشد و توضیح داد: تکالیف شرعی همگی مقید به قدرت است و اگر در مواجهه با ستم، جامعه ای را بسیج و جهت دهی می کنیم، باید قدرت جامعه را برآورد کنیم. امام حسین هم هرگز بدون ارزیابی قدرت خود، بدنبال رویارویی ۷۲ یارش با لشکر چندهزار نفری نبود.

آیا امام‌حسین چارچوب های عقلانی را در مبارزه با ظلم رعایت کرد؟
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به سلسله اهداف نهضت حسینی، مقابله با بدعت بیعت تحمیلی و تبدیل نهاد وصایت به امپراتوری را مواردی خواند که امام نمی‌توانست از کنار آن بگذرد وحتی به قیمت جانش مجاز به تقیه و تایید نبود.
به گفته او با وجود اعتقاد ما به علم غیب امام، تمام حرکت ایشان در چارچوب عقل سلیم انسانی قابل فهم است، چنان که علاوه بر پیشنهاد مذاکره، چندبار خطبه خواند تا وجدان مردم را خطاب قرار دهد اما دوراهی “یا بیعت یا قتل”، انحراف کوچکی نبود که امام بتواند آن را بپذیرد و تقیه کند.

وی اولویت سیدالشهدا را مبارزه با فساد سیاسی و خفه کردن نخبگان دانست و توضیح داد: مساله امام این است که چرا نظام سیاسی افراد سالمی چون حجر را صرفا بخاطر مخالفت با سب و لعن علی، می کشد. فرمود نظام شما نظام خونریز است‌. نفوس محترمه را می کشد. جامعه را تبدیل کرده بودند به جامعه دوقطبی اموی و علوی. اگر به کسی ظن علوی بودن داشتند، او را می کشتند و جامعه را به استعباد و بندگی و بردگی کشیده بودند.
نوبهار در پایان گفت: گاه انبوهی از جمعیت چند ساعت کنار هم هستند و متأسفانه از اهداف و کرامتی که امام(ع) به دنبال آن بود، خبری نیست. حال آنکه مجالس عزاداری باید جای معرفت‌آموزی در کنار نوحه و روضه باشد./ایرنا