سه دهه طراحی و تولید خودروهای برقی چه شد؟ * امیرحسین غلام‌زاده نطنزی

فصل پاییز با تمام زیبایی‌های چشم‌نوازی که دارد برای بسیاری از ایرانیان ساکن در شهرهای بزرگ حامل هشدارهای جدی و در بسیاری از موارد همراه با ناراحتی و افسردگی است. زیرا از پاییز به جای زیبایی آن، آلودگی، غبار، تنگی نفس و چهره زشت دود و سم در هوا برای ساکنان شهرهای بزرگ وجود دارد. به گفته بسیاری از کارشناسان آلودگی هوا در کلان‌شهر تهران که بیشتر آن ناشی از دود اگزوز خودروهاست، به همراه دود کارخانه‌ها و صنایع و نیروگاه‌ها، همواره در فصل پاییز و به خصوص ماه آذر بلای جان و یا به تعبیری بهتر مرگ خاموشی است که سالیانه هزاران نفر را به کام مرگ می‌کشاند. اما آن‌چه همواره در کانون توجه قرار داشته و موجب شده تا هر سال پلیس راهور هم بیشترین تمرکز را بر روی آن داشته باشد، میزان آلودگی خودروهاست.
خودروهایی که هر سال با شروع فصل آلودگی تب تولید و ورود خودروهای الکتریکی به کشور را بالا برده و پس از چندی با وقوع یک یا دو بارش و تمییز شدن هوا به فراموشی می‌رود. پروژه‌هایی که گذری بر تاریخچه حضور و تلاش‌هایی برای تولید آن در داخل کشور خالی از لطف نیست. پروژه‌هایی که باوجود توان و تخصص متخصصان داخلی هیچ‌گاه توسط آنان به دست مصرف کنندگان نرسید.

پیشینه تولید خودروهای الکتریکی و هیبریدی در ایران

قدیمی‌ترین خبر مربوط به آغاز کار بر روی پروژه خودروهای الکتریکی و هیبریدی در خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا) مربوط به برگزاری «جشنواره حمل ونقل شهری سالم با هدف آگاهی و جلب توجه عموم به اثرات مخرب» است که در تاریخ ۱۰ شهریور ۱۳۷۴ منتشر شد. در این خبر آمده در تهران، ۷۷ سازمان و موسسه تحقیقاتی و صنعتی جشنواره‌ای با هدف بررسی نقش آلاینده‌های محیط‌زیست، و ضرورت ایجاد یک سیستم حمل و نقل شهری مناسب برگزار کردند.

مسعود دانایی‌مقدم: «تولید انبوه پراید الکتریکی» نیز قرار است تا در سال آینده(۱۳۷۶) شروع شود. در این خودرو سیستم برق جایگزین موتورهای فعلی خواهد شد

«غلامحسین کرباسچی» شهردار وقت تهران درمراسم گشایش این جشنواره گفته بود نقش اصلی در کاهش آلودگی هوای شهرهای بزرگ به عهده شهروندان است که می‌بایست باآگاهی و قبول قاطع اثرات مخرب این آلودگی‌ها، مسئولانه و پیگیرانه خواستار اجرای مصوبات و تمهیدات به وجودآمده دراین زمینه باشند. در این مراسم همچنین مهندس اعلمی دبیر جشنواره حمل و نقل شهری سالم در گزارشی اعلام کرد ۷۷ سازمان و موسسه صنعتی و تحقیقاتی در این مجموعه شرکت فعال دارند و فدراسیون خودروهای برقی و خورشیدی نیز بانمایش چند خودرو با سوخت الکتریکی و خورشیدی جلوه خاصی به جشنواره داده است.

۲۳ بهمن ۱۳۷۵ دومین خبر قدیمی در این رابطه نیز منتشر شد. در این گزارش از قول «مسعود دانایی‌مقدم» مدیرعامل «مرکز تحقیقات و نوآوری صنایع خودرو» عنوان شده بود که تاکنون طراحی پنج خودروی سواری در کشور انجام شده است. به گفته او «تولید انبوه پراید الکتریکی» نیز قرار است تا در سال آینده(۱۳۷۶) شروع شود. در این خودرو سیستم برق جایگزین موتورهای فعلی خواهد شد. این مرکز به لحاظ دارا بودن جدیدترین تجهیزات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و مجهزترین آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها پس از ژاپن و کره‌جنوبی سومین مرکز تحقیقات صنعت خودرو در آسیاست و توان ارائه هرگونه خدمات و آزمایش را به خودروسازان داخلی را دارد.

«تولید خودروهای برقی و هیبریدی برای کاهش آلودگی هوا آغاز شد» این جمله تیتر گزارشی است که در ۲۹ شهریور ماه ۱۳۷۸ توسط «علی کرمانشاه»، «معاون پژوهش و فن‌آوری وزارت وقت صنایع»، عنوان شده بود.
به گفته وی حدود ۷۰ درصد آلودگی هوای تهران مربوط به تردد خودروهاست و ضرورت دارد صنعت خودروسازی سیاست‌های روشنی در زمینه حفاظت از محیط‌زیست و راهبردهای توسعه آن اتخاذ کند. از دید وی خودرو الکتریکی چنانچه به تولید انبوه برسد، بخشی از معضلات محیط‌زیست را کاهش می‌دهد.

«محمدحسن شجاعی‌فرد» رئیس «پژوهشکده مکانیک خودرو دانشگاه علم و صنعت»: کار ساخت خودرو برقی توسط یکی از محققان این مرکز تحقیقاتی انجام شدجنجالی‌ترین خبر نیز مربوط به اظهارات «محمدحسن شجاعی‌فرد» رئیس «پژوهشکده مکانیک خودرو دانشگاه علم و صنعت» تهران است که در تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۷۹ گفت: «کار ساخت خودرو برقی توسط یکی از محققان این مرکز تحقیقاتی انجام شد و درصدد افزودن بخش احتراق داخلی به آن هستیم». به گفته وی فکر استفاده از خودروهای ترکیبی به‌طور جدی در کشور مطرح است و بتازگی یکی از شرکت‌های خودروسازی اقدام به ورود این نوع خودرو از خارج کرده است، درحالی‌که باید تلاش خود را برای دستیابی به دانش فنی لازم در داخل متمرکز کنیم.

«داود عرب خابوری» استاد دانشگاه علم و صنعت فرد دیگری است که در تاریخ ۱۹ شهریور ۱۳۸۰ خبر از اصلاح مشکلات خودروهای برقی طراحی شده در دانشگاه علم و صنعت می‌دهد.

۱۴ تیرماه ۱۳۸۲ در زمان برگزاری نمایشگاه خودرو، «پدرام اسلامی‌نژاد» مدیر برنامه‌ریزی و نظارت بر پروژه‌های شرکت «ایپکو» نیز خبر تولید دو دستگاه خودرو سمند هیبریدی را رسانه‌ای کرد. مصرف سوخت بسیار پایین، آلایندگی کم و توان گشتاور بالای این موتورها را از مزایای این نوع خودرو بود که برنامه تولید انبوه آن در نظر گرفته شده بود.
«رامین رحیمیان» کارشناس مسوول سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور هم در تاریخ ۳ تیرماه ۱۳۸۳ گفته بود دو دستگاه خودروی هیبریدی به منظور آشنایی بیشتر مردم و متخصصان صنعت خودروی کشور با فناوری‌های روز دنیا در نمایشگاه خودرو این سال به نمایش گذاشته شده است. یکی از مشکلات تولید خودروهای برقی در کشور تولید باتری این خودروها بوده است. اما این مشکل نیز با راه‌اندازی خط تولید باتری‌های لیتیومی در کرج و در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۸۳ و در پژوهشکده سرامیک پژوهشگاه مواد و انرژی مرتفع شد.

ثبت یک خودروی الکتریکی توسط یک جوان ۱۷ ساله در شهرستان کوثر استان اردبیل در اداره ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی ایران، خبر دلگرم کننده دیگری بود که در ۶ شهریور ۱۳۸۴ به تیتر اخبار علمی ایران تبدیل شد. «محسن قنبری»، سازنده این موتور به خبرنگار ایرنا گفته بود پایین بودن هزینه تولید نسبت به خودروهای فعلی و نیز پایین بودن میزان آلایندگی آن از مزایای برجسته این موتور است.

چنین اخباری مبنی بر طراحی و تولید خودروهای برقی و هیبریدی در ایران درست زمانی رسانه‌ای شد که شهریور سال ۱۳۸۴ خبر عرضه خودروی تمام الکتریکی ساخت شرکت «داسوی فرانسه» به بازار، انگیزه‌ها و امیدها برای تولید خودروی برقی در ایران را به شدت افزایش داد.

با وجود چنین اتفاقاتی بود که ساخت و طراحی چهار نوع خودروی برقی پس از هشت سال تحقیق و نمونه‌سازی توسط مبتکر مشهدی در ۶ اردیبهشت ۱۳۸۵ باز هم امیدها برای تولید خودروهای برقی در ایران را افزایش داد و کشور را در عرصه اخبار علمی یک گام دیگر به تولید این خودروها نزدیک‌تر کرد. «جعفر پیله‌وران» این خودروها را شامل خودروی سواری مدل کالسکه‌ای، خودروی کشنده، خودروی دو نفره فرودگاهی و نفربر برقی عنوان کرده و گفته بود نیروی محرکه این خودروها موتور الکتریکی قدرتمند و بی‌صدا است که با انرژی حاصل از باطری حرکت می‌کند و با جریان برق شهری شارژ می‌شود.

«غزال ایرانی» نام دیگر خودروی برقی ایرانی است که با همکاری دانشکده مکانیک دانشگاه تهران و گروه صنعتی ایران خودرو در کشور ساخته شد. این خودروی خورشیدی توسط یک گروه ۹ نفره شامل هشت نفر از دانشجویان دانشکده مکانیک ساخته و سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت نیز از آن حمایت کرده بود.

بعد از این موارد هم در خلال سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۰ بارها و بارها اخباری مبنی بر آغاز تولید خودروهای الکتریکی در کشور منتشر شد اما در واقع هیچ خبری از عرضه آن‌ها به بازار خودرو نبود، تا جایی که مدیرکل صنایع خودرو و نیرومحرکه وزارت صنعت در گفت‌وگو با ایرنا در اردیبهشت ۱۴۰۰ گفت توان تولید خودروی برقی در کشور را داریم اما انگیزه نیست.

مدیرکل وقت صنایع خودرو و نیرومحرکه وزارت صنعت: توان تولید خودروی برقی در کشور را داریم اما انگیزه نیست

در این دوران از خودروهای برقی در دنیا خبری بود؟

این اخبار در حالی رسانه‌های ایران را در می‌نوردید که ژاپن در ۲۳ مرداد ۱۳۸۶ در یک اقدام شگفت‌انگیز توجه تمام کشورها و صنایع خودروسازی دنیا را به خود معطوف کرد. وزارت اقتصاد، تجارت و صنایع ژاپن (متی ) در این سال اعلام کرد که برای توسعه فناوری‌های پیشرفته برای مقابله با گرمایش جهانی، یک تریلیون ین معادل هشت میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بودجه اختصاص داده است.

این کشور یکسال بعد نیز خبر ورود خودروهای برقی به بازار را رسانه‌ای کرد و گفت که این خودروها آینده بازار خودرو در جهان را در دست خواهند گرفت. خبر رونمایی خودرو برقی و الکلی «سولو» در مجارستان

هم زمانی انتشار یافت که اخبار ساخت خودروهای برقی در ایران در این زمان کاملا به محاق رفته و دیگر خبری از طراحی و تولید خودروهای برقی در ایران رسانه‌ای نشد.

افزایش چشمگیر قیمت مواد سوختی و رو به کاهش گذاشتن منابع نفتی، و همچنین رویکرد همه جانبه جامعه جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای در چارچوب «معاهده کیوتو» نیز از الزاماتی بود که انگیزه سرمایه‌گذاری‌ها در تولید خودروهای برقی افزایش می‌داد. چنانچه در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۸۷ و طی اجلاسی در پاریس اعلام شد که تا سال ۲۰۲۰ در حدود ۲۵ درصد و تا سال ۲۰۵۰ در حدود ۵۰ درصد از خودروهای تولیدی برخی از شرکت‌های خودروسازی در غرب برقی خواهد بود. اجلاس سران گروه ۸ در ژاپن هم که با هدف مقابله با گرمایش جهانی و کاهش گازهای گلخانه‌ای با اولویت تلاش برای تولید خودروهای برقی برگزار شد، از جمله اقداماتی بود که ۱۵ تیرماه سال ۱۳۸۷ سران کشورهای صنعتی و توسعه یافته دنیا را در مورد آن به توافقاتی مبنی بر تولید خودروهای برقی، قانع کرد. درست یکسال بعد در ژاپن ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی در این کشور هم راه‌اندازی می‌شود.

جمع‌بندی

ژاپن در فاصله کمتر از یکسال هم خودرو برقی را ساخت و هم جایگاه مخصوص شارژ این خودروها را تکمیل کردبررسی طراحی و تولید خودروهای برقی در ایران نشان می‌دهد که نزدیک به ۳ دهه برای طراحی و تولید خودروهای برقی و هیبریدی تلاش شده است، اما در نهایت نتیجه‌ای حاصل نشده و در عمل خودروی برقی که برای کاهش آلودگی هوا و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی قرار بود روانه بازار شود به محاق رفت. این در حالی‌است که بسیاری از کشورهای پیشرفته مانند فرانسه در سال ۱۳۸۴ یعنی در حدود ۱۷ سال قبل نخستین خودروی برقی را روانه بازار کرد و کشوری مانند ژاپن در فاصله کمتر از یکسال هم خودرو برقی را ساخت و هم جایگاه مخصوص شارژ این خودروها را تکمیل کرد.

با بررسی تمامی این موارد می‌توان دریافت که هم دانش و هم توان طراحی و تولید خودرو برقی در ایران وجود دارد، اما موانعی بر سر راه است که در گزارش‌های بعدی به آن پرداخته می‌شود./ایرنا