آیا انقلاب بزرگ روخوانی دهه ۷۰ دوباره تکرار می‌شود؟

ایرنا – یکی از دلایلی که بسیاری از معلمان و فعالان قرآنی را نمی شناسیم، نیت های خالصانه و فعالیت های شبانه روزی آنان در شهرها و حتی کوره دهات های این کشور آن هم با چراغ خاموش است، به شکلی که این افراد هیچگاه دوست ندارند، چهره شوند و معمولا از خبرنگاران و دوربین های صدا و سیما فراری هستند، مگر این که بدانند چهره شدنشان هم برای تبلیغ دین خدا و کلام الهی تاثیرگذار باشد. با این حال برخی نهادهای فرهنگی وظیفه خود می دانند که در برنامه های مختلف از این چهره های گمنام تجلیل کرده و از آنان به عنوان الگوی قرآنی یاد کنند.

یکی از این چهره ها که بیش از ۳۰ سال سابقه کاری در وزارت آموزش و پرورش و برخی مراکز قرآنی همچون حرم حضرت عبدالعظیم (ع) را دارد و به عنوان معلم و مدرس قرآن در زمینه های قرائت و تجوید، شاگردان بسیاری را تحویل جامعه داده، معصومه شعبان خمسه است. حدود دو ماه پیش که مستندی با عنوان تو بر کدام نمط، قرآن خوانی؟ در ایرنا منتشر شد، به بررسی نظرات برخی کارشناسان درباره وضعیت آموزش روخوانی قرآن در کشور و راه های بهبود بخشیدن به وضعیت موجود پرداختیم و خانم شعبانی یکی از اساتیدی بود که تجربیات و نظرات خود را بیان کرد. حالا فرصتی دست داد تا به مرور برخی از مطالب تخصصی این پیشکسوت قرآنی بپردازیم تا هم کارشناسان و معلمان قرآنی با دیدگاه های مختلف آشنا شوند و هم فعالان حوزه آموزش قرآن در مساجد و پایگاه های مردمی به نکات ریز و درشتی توجه کنند که ممکن است راهگشایشان باشد.

خمسه در ابتدا به طرح مطالبی درباره حق تلاوت قرآن پرداخت که در آیه ۱۲۱ سوره بقره به آن اشاره شده است؛ مثلا به روایتی از امام صادق (ع) استناد کرد که فرمود منظور از حق تلاوت این است که قرآن را باید با تدبر و تامل بخوانید. به عبارت دیگر فهم صحیح از اسرار آیات قرآن پیدا کنید، ایمان به احکام آن داشته باشید و عمل به دستورات قرآن را سرلوحه زندگی قرار دهیم.

وی اینگونه توضیح داد که تلاوت به معنای واقعی کلمه، قرائت و تجوید یا حفظ و روخوانی حروف قرآن نیست بلکه توجه کامل به درک معنای صحیح قرآن است؛ به گونه ای که وقتی دانش آموز قرآن می خواند، بتواند معنای کامل آیات و منظور خدا را درک کند و در یک کلمه بتواند اوامر الهی را در زندگی خود عمل کند و هر آن چیزی را که مورد نهی خداست، کاملا ترک کند.

وی همچنین نکاتی درباره عظمت یادگیری قرآن و نقش آن در زندگی گفت و افزود: قرآن یک کتاب فراعصری است که همه مردم را مورد خطاب خود قرار می دهد و لذا همه انسان ها با هر درجه و مقام، نیاز به یادگیری کلام الهی دارند. قرآن باید همدم، هدایتگر و همنشین ما باشد. به عبارت دیگر اولین وظیفه هر مسلمانی، شناخت کلام وحی است. قرآن بالاترین سند افتخار ماست و تا کسی با آن آشنا نشود، نمی تواند به عظمت آن پی ببرد و به هر اندازه با قرآن آشنا شویم، عظمت کلام الهی را بیشتر درک می کنیم و در نهایت بهتر به دستورات قرآن عمل می کنیم.

معیار یک جامعه قرآنی چیست؟

این مربی قرآن تاکید کرد: اهمیت و عظمت قرآن به عمل کردن به آن است و اگر می خواهیم ببینیم جامعه ای چه اندازه ای قرآنی است، باید ببینیم عمل مردم تا چه اندازه به قرآن و سیره ائمه است. رسول اکرم (ص) نیز فرمود اگر تکه های فتنه مانند ابر بالای سر شما بود، به قرآن رجوع داشته باشید. بنابر این امروز پناه بردن به قرآن برای رفع مشکلات، بهترین راهگشاست و اگر مشکلاتی در مسائل اجتماعی یا سیاسی یا فرهنگی داریم به دلیل آن است که نتوانستیم پیام های قرآن را که راهگشای زندگی است، درک کنیم و بفهمیم.

وی با اشاره به روش های تدریس قرآن از زمان پیامبر و ائمه گفت: قرآن همواره به عنوان یک چراغ هدایت و کتاب زندگی تدریس شده است و شاگردان بسیار برجسته ای در این مکتب تربیت شدند که می توانند الگوی انسان ها باشند. البته روش های سنتی و قدیمی آموزش، امروز جوابگو نیست. چون تغییراتی که در اندیشه ها و گرایش های دانش آموزان ایجاد شده باعث شده تا امیال آنان به سمتی کشانده شود که دانش آموزان رغبتی به قرآن نشان ندهند و وظیفه معلم و متولی قرآن این است که این روش ها را به روزرسانی کنند.

شعبان خمسه همچنین گفت: اگر با قرآن آشنایی پیدا کنیم، همین معرفت و آشنایی باعث می شود عظمت قرآن را درک کنیم و انسی که با قرآن ایجاد می شود، به درک عظمت کلام الهی منجر می شود و در عمل به شکلی دقیق تر به قرآن توجه می کنیم و لذا باید نیازهای کودکان و نوجوانان ما با خلاقیت های روز همراه باشد. رهبر انقلاب فرمود شما مفاهیم قرآن را با روش های هنری آموزش دهید تا بتوانیم پویایی و جذابیت را در کودکان زنده نگه داریم. در آموزش قرآن نیز این موضوع باید به عنوان یکی از مبانی مهم مدنظر قرار گیرد و این مبانی و فضاسازی باید توسط متخصصان متعهد انجام شود.

وی اضافه کرد: باید طرح هایی ارائه شود که بتواند در مفاهیم قرآن و تدبر در آیات کارساز باشد و فضای مجازی را در سمت و سوی قرآن هدایت کند؛ به گونه ای که قرآن در متن زندگی خانواده ها قرار گیرد. بر همین مبنا معتقدم برای عملی کردن این طرح ها باید راهکارهایی را مورد توجه قرار داد. مثلا فراخوانی برای اساتید، معلمان و نویسندگان منتشر کرد تا همه فعالان این عرصه در سطح کشور، بهترین روش های تدریس قرآن را ارائه دهند و حتی می توان یک مرکز برای ترویج فرهنگ قرآن تاسیس کرد. در ادامه افرادی به بررسی این روش ها بپردازند و ضمن ارزیابی بهترین روش های تدریس، این روش ها را در جامعه هدف و در قالب یک مدرسه در مدت چند ماه مورد ارزیابی قرار دهند.

یک انقلاب بزرگ در روخوانی دانش آموزان در دهه ۷۰ رخ داد

این استاد قرائت به فعالیت های خود در دهه ۷۰ در آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: در سال ۷۴ توانستیم در اداره کل آموزش و پرورش استان تهران ۱۲ روش تدریس در سطح کشور را جمع آوری کرده و ضمن یک پایش، سه روش تدریس از میان این روش تدریس ها مورد توجه قرار گرفت و در سه منطقه از استان تهران این روش ها در کلاس های اول ابتدایی اجرایی شد که با دعوت از اساتید حوزه آموزش قرآن صورت گرفت و با وجود این که چند ماه از آغاز سال تحصیلی گذشته بود ولی در نهایت نتایج خوبی را به همراه داشت؛ به گونه ای که دانش آموزان طی دو ماه توانستند بهترین تلاوت قرآن را ارائه دهند.

وی ادامه داد: پس از آن سمینارهایی برگزار شد و از تجربیات اساتید در این زمینه بهره گرفتیم تا بهترین روش تدریس انتخاب و در تمام مناطق آموزش و پرورش استان تهران انجام شد؛ به گونه ای که ۱۲۰ هزار معلم در مناطق ۱۸ گانه تهران دوره های آموزش تکمیلی آموزشی را گذراندند و یک انقلاب بزرگ در روخوانی دانش آموزان آن هم در سطح تهران اتفاق افتاد.

شعبان خمسه با حسرت گفت که آن زمان روش ها به سامان شد و معلمان توانستند در سطح مدارس یک روش واحد تدریس را آموزش دهند و ارزیابی ها نیز نشان داد که آموزش قرآن باعث رشد و پیشرفت در تلاوت دانش آموزان در سطح مناطق ۱۸ گانه تهران شده ولی زمانی که خواستیم این طرح را در همه شهرستان های استان تهران اجرا کنیم، گفتند کسی متولی این کار نیست که آن را اجرا کند.

وی در ریشه یابی این توقف گفت: وقتی متولیان کلان جامعه اهمیت خاصی در راستای قرآن داشته باشند معمولا با تغییر مدیریت ها این سیاست ها نیز تغییر می کند. چون برخی مدیران به دنبال کارهایی بودند که نتیجه سریع تری داشته باشد ولی این کار یک برگه افتخاری در آن زمان بود که کار به صورت عالی انجام شد.

این معلم قرآن یکی دیگر از کارهای مهم در زمینه ترویج روخوانی قرآن را بالا بردن اشتیاق و رغبت قرآن آموزان دانست. دانش آموزان پسر و دختر در مقاطع ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان به دنبال آن هستند که با اشتیاق قرآن را یاد بگیرند. وقتی این آموزش با الگوهای اساتید بزرگ همراه باشد، بسیار تاثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل بهره گیری از صدای تلاوت قاریان کودک و نوجوان نیز در کلاس های مدارس تاثیرگذار است و معلمان ثابت می کنند که با صوت دلنشین دانش آموزان می توان قرآن را آموزش داد. چون وقتی صدای اساتید بزرگ را برای دانش آموزان پخش می کنیم، می بینیم که آنان با شوق خاصی آن را یاد می گیرند که این کار می تواند به عنوان تکمیل کننده بحث روخوانی مطرح باشد.

وی همچنین از ضرورت به کارگیری مربیان با تجربه که در موسسات و مراکز قرآنی فعالیت می کنند یاد کرد و گفت: کتاب های آموزش قرآن در مدارس که توسط اساتید مجرب نوشته شده، بسیار مفید است ولی باید روش های صحیح تدریس را بررسی کنیم و با همین کتاب هایی که نوشته شده کار را انجام دهیم که به طو قطع در مدارس نتیجه می گیریم. دانش آموزانی را می بینم که سال های آخر هستند ولی هنوز نمی توانند روخوانی کنند و زمانی که علت را می پرسم، می گویند زمان های کلاس قرآن را به کلاس های دیگر اختصاص می دادند.

۱۵ سال است که دانش آموزان دبیرستانی کتاب قرآن ندارند

خمسه ادامه داد: ۱۵ سال است که قرآن در سطح دبیرستان حذف شده و به جای آن یک صفحه از قرآن را مرتبط با موضوع درس دین و زندگی در ابتدای هر درسی آورده اند که مشخص نیست معلم بتواند آن را تدریس کند یا نه. ما شاهد هستیم که دانش آموزان در مدراس از قرآن فراری هستند. چون جذابیتی نمی بینند و حتی در مواردی می بینیم که معلم نیز نمی تواند از روی قرآن بخواند و تسلطی بر تدریس ندارد و می خواهد قرآن را به دانش آموزان یاد بدهد.

وی درباره فضای کلاس های قرآن نیز پیشنهادی داد و گفت: اگر بتوانیم مدارس را از نظر معماری به گونه ای درست کنیم که هر قسمت از مدرسه برای یک مهارت زندگی قرآنی اختصاص داده شود، بهتر می توانیم قرآن را در عمل آموزش دهیم. مثلا معلم هنر مفاهیم یک آیه را با نقاشی آموزش دهد و از دانش آموزان بخواهد که نقاشی بکشند یا در زمینه طراحی، خطاطی و گروه سرود نیز می توان کارهایی انجام داد مانند سرود سلام فرمانده که در سطح جهان دیده شد. به هر حال از این طریق می توان درک مفاهیم قرآن را به صورت شایسته در مدارس داشته باشیم. در ژاپن سالن های سرود، طراحی و ورزشی به صورت مجزا دیده شده تا مهارت زندگی را به دانش آموزان یاد دهند./ایرنا