انحصار تلویزیون شکسته شده است

بر این اساس از طریق فضای مجازی و شبکه های اجتماعی این انحصار که پیشتر وجود داشت، شکسته شده و حتی افرادی که فضایی چون تلویزیون را در اختیار دارند به این فضاها آمده اند و در شبکه هایی چون تلگرام که به صورت رسمی فیلتر هستند تبلیغات انتخاباتی انجام می دهند.

در ماه‌های اخیر و به ویژه از شروع سال جدید و داغ شدن بحث انتخابات ریاست جمهوری، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بیش از گذشته به محملی برای گفت وگو و شنیدن آرای مختلف آدم‌هایی بدل شده است که حرفی برای گفتن یا پیامی برای شنیدن دارند.

در این میان شبکه اجتماعی جدید صوت‌محور کلاب هاوس شاید به دلیل تازگی بیش از هر شبکه ای مورد اقبال بوده و به خصوص به فضایی برای بحث و ارائه نظر در باب نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و مباحث پیرامون آن بدل شده است. فضایی که حتی چهره های صاحب نام و نخبگان قدرت را به خود جذب کرده و نام آن را بیش از پیش بر سر زبان ها انداخته است.

استقبال از برنامه بار دیگر این سوال را مطرح کرد که آیا شبکه های اجتماعی می توانند به عنوان جایگزینی برای رسانه ای مانند تلویزیون در ایران محسوب شوند؟

انحصار تلویزیون شکسته شده است

مهدی حسین‌زاده جامعه شناس و عضو هیات‌علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در تحلیل وضعیت قدرت‌گیری رسانه‌های مجازی و به حاشیه رفتن رسانه‌های قدیمی مانند تلویزیون بیان کرد: امروز انحصار از بین رفته است؛ یعنی قبلا کسانی که انحصار صدا و سیما را در دست داشتند انحصار هر محصول رسانه‌ای؛ اعم از فیلم، خبر و غیره را داشتند که اگر پخش می کردند مردم می دیدند و اگر پخش نمی‌کردند، نمی‌دیدند.

اما امروز دیگر روال این گونه نیست؛ یعنی لزوما مردم هرچیزی را که تلویزیون پخش کند نمی بینند. چنانچه در این ایام فیلم انتخاباتی عبدلناصر همتی، یکی از نامزدهای انتخاباتی پخش نشد اما بسیاری علاقه‌مندان آن را در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی دیدند.

وی ادامه داد: بر این اساس از طریق فضای مجازی و شبکه های اجتماعی این انحصار که پیشتر وجود داشت، شکسته شده و حتی افرادی که فضایی چون تلویزیون را در اختیار دارند به این فضاها آمده اند و در شبکه هایی چون تلگرام که به صورت رسمی فیلتر هستند تبلیغات انتخاباتی انجام می دهند.

در نتیجه این امر، برخلاف گذشته انحصار شکسته شده اما همچنان صدا و سیما می تواند محل رجوع باشد؛ مثلا فضا اگر برای انتخابات شلوغ تر شود همه می گویند مناظره را ببینیم که چه کسی با چه کسی صحبت می کند و این امر را مستقیم از تلویزیون دنبال خواهیم کرد.

این جامعه شناس ادامه داد: اما در کنار این موارد امکاناتی که فضای مجازی در اختیار قرار می دهد، باعث قدرت یافتن این رسانه ها شده است؛ چنان که کلاب هاوس این روزها به دلیل از میان برداشتن محدودیت هایی که پیشتر برای صحبت وجود داشت برجسته شده است.

به همین دلیل اگر پیشتر در این ایام انتخابات روزنامه ها حدود ۵هزار خواننده داشتند؛ امروز ۴۰ هزار نفر در جلسه ای مانند کلاب هاوس شرکت می کنند.

نظرسنجی‌ها در انتخابات برجسته شده است

حسین زاده در ادامه و در توضیح علت اهمیت یافتن فضای مجازی و شبکه های اجتماعی یادآور شد: راحت الوصول بودن را می توان یکی از دلایل قدرت یافتن شبکه های اجتماعی عنوان کرد؛ نیازی نیست یک دستگاه بزرگ تلویزیون برای دستیابی به خبر وجود داشته باشد و امروز با گوشی های هوشمند هر لحظه که بخواهند امکان خبرگیری را دارند. دسترسی راحت باعث استفاده گسترده و اقبال به این وسایل ارتباطی شده است.

ضمن این که این اقبال منع بردار نیست؛ یعنی مانند تلویزیون نیست که تصمیم گرفته شود چیزی پخش بشود یا نشود یا نمی شود همزمان هم مناظره پخش کرد و هم فوتبال ولی شبکه اجتماعی امکان می دهد که همزمان چند ارتباط را باهم داشته باشند؛ همانند همکاران ما که این روزها می‌توانند هم کلاس درس خود را داشته باشند و هم در جلسه ای شرکت یا در مصاحبه ای حضور داشته باشند.

وی افزود: در این مفهوم شبکه های اجتماعی امکان انجام چندکار به صورت همزمان را به مخاطب می دهند.

این جامعه شناس در پاسخ به این پرسش که چرا افرادی هم که به صدا و سیما دسترسی و در تلویزیون تریبون دارند هم به فضای مجازی وارد شدند و در این فضا به بیان آرا خود می پردازند، گفت: این افراد هم رصد می کنند و می دانند که این شبکه ها در جامعه طالب دارند و امکان اثرگذاری سریع تر و وسیع تری را فراهم می سازند و محدودیت های شبکه های رسمی را ندارد به همین دلیل آنان هم به این فضا ورود کرده اند.

ضمن این که موضوعاتی چون نظر سنجی ها در یکی دو دهه پیش چندان مهم و مورد ارجاع نبود و صرفا شاید در رده های دانشگاهی و نخبگان رخ می داد اما امروز اهمیت پیدا کرده و در بین تمام گروه های سنتی و جدید مطرح می شود که امروز در بحث انتخابات وقتی کسی می خواهد به نفع دیگری کنار برود این کار را با ارجاع به نظرسنجی ها انجام می دهند و بر این اساس تحلیل ها صورت می گیرد.

وی افزود: به همین دلیل این شبکه ها امکانات زیادی را در اختیار گروه‌ها و افراد گوناگون قرار داده و نخبگان قدرت را بیش از پیش از شرایط موجود آگاه ساخته است.

فضاهای اجتماعی جای تلویزیون را نمی‌گیرند

این استاد دانشگاه در انتها و در پاسخ به این پرسش که چرا به رغم اخبار اغراق‌آمیز یا نادرست که بعضا در فضای مجازی منتشر می‌شود باز این فضا برای خبرگیری محبوب مردم است، تصریح کرد: خبر بد بیشتر از خبر خوب منتشر می شود یا حتی خبری که دروغ یا غلو باشد بیشتر پخش می شود به همین دلیل مثلا خبری که صدا و سیما پخش می کند باید بررسی شود که درست است یا نیست و منبع موثق دارد یا خیر، ولی همه انواع خبرها در شبکه های مجازی راحت گذاشته می شود و حتی اگر خبر خبری تلخ و بد باشد بیشتر بازتاب پیدا می کند.

به همین دلیل شاهدیم چنین اخباری در شبکه‌های اجتماعی نشر و بارها بازنشر پیدا می کنند.

حسین زاده در توضیح این که شبکه‌های اجتماعی به رغم محبوبیت نمی توانند جای رسانه های قدیمی تری چون تلویزیون را بگیرند خاطرنشان کرد: این رسانه ها نمی توانند جای دیگری را بگیرند؛ مثلا من به عنوان یک معلم در فضای کتاب و جزوه در عین حال که حجم زیادی کتاب، نسخ الکترونیکی، شبکه های اجتماعی و سایت وجود دارد همچنان از کتاب و مجله مکتوب استفاده می کنم و رسانه های مکتوب همچنان جای خودش را دارد. اگرچه این فضاها می توانند کمک کننده باشند جای دیگری را نمی گیرد.

چنانچه می بینیم در کشورهای غربی هم که بسیار زودتر از ما وارد این فضاها شده اند همچنان فضای مکتوب را نگه داشته اند و این فضاها صرفا حالتی کمک کننده دارند. در نتیجه این فضاهای اجتماعی هم جای رسانه های قدیمی تر را نمی گیرند./ایرنا