نگاه به شرق، روایتی از چهار دهه تلاش برای تحکیم روابط با اژدهای زرد

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، چین به عنوان یکی از پنج کشور عضو دائم شورای امنیت و دارای حق وتو و قدرت برتر اقتصادی جهان که برای تصاحب رتبه یک رقابت تنگاتنگی با آمریکا دارد، در سال های اخیر حوزه نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را بخصوص در غرب و مرکز آسیا توسعه داده و از سوی دیگر هم برای سرمایه گذاری و بازاریابی تجاری خود به دنبال بازارهای جدید است و تلاش می‌کند تا امنیت انرژی خود را با از طریق تعامل با کشورهای نفت خیز در نقاط مختلف جهان تامین کند.

از سوی دیگر ایران نیز برای پیگیری سیاست همسایگی و حسن همجواری با کشورهای منطقه و محیط پیرامونی و توسعه رویکرد چندجانبه گرایی در عرصه سیاست خارجی، تعامل بلندمدت با چین را در دستور کار خود قرار داده و از این رو به امضای برنامه مشترک همکاری ۲۵ ساله با چین اکتفا نکرده و قصد دارد با قراردادهای تجاری و اقتصادی به مفاد آن جامه عمل بپوشاند.

البته باید گفت که سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی منع وابستگی به شرق و غرب بوده و از یکجانبه گرایی در عرصه بین المللی پرهیز کرده و تلاش کرده تا توسعه متوازن در عرصه ساسی را پیگیری کند.

در چهار دهه گذشته پکن میزبان روسای جمهور و مقامات سیاسی جمهوری اسلامی ایران بوده که به دلایل و اهداف گوناگون راهی این سرزمین شده‌اند تا مناسبات سیاسی و اقتصادی دو کشو را توسعه دهند؛ نخستین بار حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۸ به عنوان رئیس جمهور وقت ایران به چین سفر کردند؛ سپس آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۱، حجت الاسلام سیدمحمد خاتمی در سال ۱۳۷۹، محمود احمدی نژاد سه بار در سال های ۸۵ و ۸۷ و ۹۱ و حجت الاسلام حسن روحانی در سال ۹۷ راهی پکن شدند و آیت الله رئیسی ششمین رئیس جمهور ایران است که چین سفر کرد.

مروری به محور این سفرها گویای آن است که هر یک از روسای جمهور تلاش کرده اند به فراخور فضای سیاسی و اقتصادی زمان خود و نیز تحولات بین الملل، از این سفر دستاوردهایی برای ملت ایران داشته باشند؛ برای نمونه سفر آیت الله خامنه‌ای در کمتر از یکسال پس از پایان جنگ تحمیلی از نظر تحکیم جایگاه سیاسی ایران در مناسبات جهانی حایز اهمیت بود؛ هاشمی رفسنجانی به دنبال گشایش های اقتصادی و نظامی بعد از جنگ بود و سفر خاتمی بیشتر رویکرد فرهنگی داشت. در دوره احمدی نژاد عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای کلید خورد و روحانی برنامه بلندمدت همکاری ها را آغاز کرد.

در دولت سیزدهم شرایط سیاسی و اقتصادی برای جهش روابط تهران و پکن مهیا بود؛ از این رو آیت الله رئیسی با به به ثمر رساندن عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای، در سفر خود به پکن اجرای کامل برنامه بلند مدت همکاری های ۲۵ ساله ایران و چین را کلید زد تا از ظرفیت اقتصادی چین به عنوان قدرت برتر اقتصادی برای رشد و توسعه ایران بهره بگیرد زیرا در این صورت در ربع قرن آینده این کشور در مجموع ۵۰۰ میلیارد دلار در اقتصاد ایران سرمایه گذاری خواهد کرد.

سفر آیت الله خامنه ای – ۱۳۶۸

حضرت آیت الله خامنه ای رئیس جمهور وقت در سفری ۶ روزه در اردیبهشت ماه عازم شرق آسیا شد؛ این سفر از منظر سیاسی بخصوص که کمتر از یکسال از پایان جنگ تحمیلی می گذشت، بسیار اهمیت داشت زیرا ایران قصد داشت با پایان یافتن جنگ جایگاه خود را در مناسبات جهانی تقویت کند.

جواد منصوری سفیر اسبق کشورمان در چین درباره این سفر می گوید: بعد از اینکه جنگ تمام شد، طبیعتاً ما برقراری روابط با تعدادی از کشورهایی که می‌توانستیم را شروع کردیم. از جمله چین و کره شمالی هم ظرفیت‌های زیادی داشتند. ما فکر کردیم رفتن یک وزیر با توجه به اهمیت و وسعت کار، کفایت نمی‌کند لذا خود ایشان موافقت کرد ایشان بیایند، چون در این سفر تصمیمات خوبی گرفته شد و کارهای خوبی پایه‌گذاری شد که بعداً کار ادامه یافت.

این سفر با حاشیه‌هایی همراه بود از جمله آن‌که قبل از نشستن هواپیمای حامل هیات ایرانی به فرودگاه پکن، اعلام می شود به دلیل بیماری رهبر چین، دیدار وی با رئیس جمهور ایران و هیأت همراه لغو شده است. از ابتکارات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای این بود که پس از اطلاع از این موضوع، دیدار با مقامات دیگر چینی را لغو کردند تا به صورت غیر مستقیم این پیغام را به چینی‌ها بدهند که سطح نمایندگان ملت ایران کم‌تر از رهبر چین نیست. این مسأله باعث شد که نخست‌وزیر چین شخصا برای عذرخواهی به حضور برسد.

علاءالدین بروجردی، سفیر وقت ایران در چین، ماجرا را این‌گونه روایت می‌کند: «نخست وزیر چین از محل کنگره خلق به محل اقامت رئیس جمهور ایران آمد و از همان دور، با صدای بلند گفت: کوچک‌تر به دیدار بزرگ‌تر آمده است! بعد وارد اتاق شد. حدود یک ربع با آقا صحبت کرد و گفت: ما نهایت احترام به مهمان را، بخصوص شخصیتی مثل جناب عالی، وظیفه خود میدانیم. مشکل بیماری رهبر چین جدی است و پزشکان، ایشان را ممنوع‌الملاقات کرده‌اند. با این حال، ما موضوع ملاقات را بررسی میکنیم تا حل شود.»

این ابتکار علاوه بر اینکه باعث شد همگان در برابر جایگاه هیأت عالی رتبه ایرانی سر تعظیم فرود آورند، موجب شد رهبر چین به صورت جداگانه و دو برابر زمان تعیین شده پذیرای رئیس جمهور ایران و هیأت دیپلماتیک همراه باشد.

سفر آیت الله هاشمی رفسنجانی – ۱۳۷۱

آیت الله هاشمی رفسنجانی نیز در سال ۷۱ سفری به پکن داشت و با «یانک شانکن» رئیس جمهور این کشور ملاقات کرد؛ دیدار دبیر کل حزب کمونیست چین، برگزاری نشست صمیمی با مسلمانان و فارسی زبانان این کشور، بازدید از شهر ممنوعه و دیوار چین، افتتاح نمایشگاه نقاشی صنعتی در پکن، دیدار با سفرای مقیم پکن و نیز کارکنان و دانشجویان ایرانی و بازدید از مرکز علوم دینی شهر ارومچی استان مسلمان نشین سین کیانک چین از دیگر برنامه های این سفر بود.

محسن هاشمی رفسنجانی که در این سفر حضور داشته، درباره آن می نویسد: استقبال رسمی در میدان عظیم صلح آسمانی «تیان من» انجام شد؛ مذاکرات رسمی با زائو زیانگ نخست‌وزیر در کاخ کنگره ۲ ساعت طول کشید. روزهای بعد ملاقاتی با رییس جمهور چین و پنگ‌زین رییس کنگره خلق چین ترتیب داده بودند… در دیدار با رهبر چین مذکرات عمدتاً به درخواست‌های نظامی و تامین اسلحه و موشک و توسعه روابط اختصاصی داشت. روز چهارم با حضور نخست‌وزیر در اقامتگاه تفاهمنامه همکاری توسط همتایان امضا شد و ملاقات خصوصی شد. خواسته شد که موشک‌ها را زودتر تحویل دهند.

سفر حجت الاسلام خاتمی – ۱۳۷۹

در پی دعوت «جیانک زمین» رئیس جمهوری خلق چین، حجت الاسلام سیدمحمد خاتمی در تیرماه ۱۳۷۹ نخستین سفر خود به شرق آسیا را انجام داد؛ بر اساس برنامه ریزی انجام شده، این سفر پنج روزه محوریت فرهنگی داشت هرچند همزمان با این سفر، یک هیات اقتصادی ۷۰ نفره متشکل از مدیران بخش خصوصی ایران نیز از چین دیدند کردند و نشست فعالان اقتصادی و تجاری ایران و چین نیز برگزار شد.

در جریان این سفر علاوه بر مذاکرات رسمی بین رئیس جمهور و هیات همراه با مقامات بلندپایه چین، خاتمی در دانشگاه پکن نیز سخنرانی کرد و سفری نیز به استان مسلمان نشین “سین کیانک” در شمال غربی چین و نیز “هنگ کنگ” داشت؛ از دیوار چین و نیز مجموعه شهر ممنوعه بازدید و در نماز جمعه مسجد «نیوجیه» پکن نیز شرکت کرد.

آیین استقبال رسمی در میدان “تیان من” پکن با حضور رئیس جمهور چین انجام شد و سـپس دو رئیس جمهور مذاکرات رسمی خود را انجام دادند. وی همچنین در سفر به هنگ کنگ در همایش توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری ایران و هنگ کنگ شرکت کرد؛ در این همـایش نمایندگانی از ۲۰۰ شرکت چینی و صاحب نظرانی از جمهوری اسلامی ایران حضور داشتند و سیاست های اقتصادی ایران در حوزه صادرات و سرمایه گذاری تشریح شد. همزمان با این سفر بود که جمهوری خلق چین موافقت خود را برای احداث و تجهیز چهارمین خط متروی تهران اعلام کرد.

یکی از نکات این سفر این بود که روسای جمهور ایران و جمهوری خلق چین در مذاکرات دوجانبه خود بر«احیای جاده ابریشم» تاکید کردند که حتی روزنامه انگلیسی زبان چاینا دیلی چاپ پکن نیز آن زمان آن را به عنوان تیتر یک خود انتخاب کرد؛ این موضوع بیش از یک دهه بعد در برنامه «کمربند – جاده» به یکی از برنامه های توسعه ای چین تبدیل شد و اکنون کشورهای مختلف می کوشند سهمی در آن داشته باشند.

محمود احمدی نژاد

اجلاس شانگهای – سال ۱۳۸۵

احمدی نژاد سه بار به چین سفر کرد؛ سفر نخست در خردادماه ۱۳۸۵ و یکسال پس از آنکه ایران به عضویت ناظر سازمان همکاری شانگهای درآمد، با هدف شرکت در ششمین اجلاس سران این سازمان منطقه ای صورت گرفت و احمدی نژاد عازم شانگهای شد. سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۱ تاسیس شد و آن زمان کشورهای روسیه ، چین ، ازبکستان ، قرقیزستان ، قزاقستان و تاجیکستان اعضای رسمی آن بودند.

تقاضای عضویت ایران در تاریخ ۱۰بهمن ۸۳ طی یادداشتی رسمی از سوی سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن به دبیرخانه سازمان منعکس شده بود و در پایان نشست وزیران امور خارجه سازمان، پیوستن ایران به‌همراه پاکستان و هند به‌عنوان اعضای ناظر در اجلاس سران سازمان در شهر آستانه در تاریخ ۱۴ و ۱۵ تیرماه سال بعد امضا شد.

علاوه بر سخنرانی در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، احمدی‌نژاد با روسای جمهور چین، روسیه، پاکستان، تاجیکستان و قزاقستان دیدار و گفت وگو کرد و در جمع روسای شرکت های بزرگ چینی نیز حضور یافت.

پارالمپیک پکن – سال ۱۳۸۷

دومین سفر احمدی نژاد رویکرد ورزشی داشت؛ در سال ۸۷ چین میزبان مسابقات پارالمپیک (۲۰۰۸ میلادی) بود و از مقامات کشورهای مختلف برای افتتاحیه آن در پکن دعوت به عمل آمد؛ احمدی نژاد که برای شرکت در این مراسم به چین سفر کرده بود، در حاشیه آن با «هو جین تائو» رییس جمهوری خلق چین نیز در تالار خلق پکن دیدار داشت و درباره راههای توسعه و گسترش مناسبات تهران – پکن و مهمترین مسایل منطقه ای و بین المللی بحث و تبادل نظر کرد.

اجلاس شانگهای – ۱۳۹۱

سومین سفر احمدی نژاد به چین با هدف شرکت در دوازدهمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای بود؛ سخنرانی در اجلاس سران شانگهای، سخنرانی در دانشگاه پکن، شرکت در جمع ایرانیان مقیم چین و انجام دیدارهای دو جانبه با روسای جمهوری چین، روسیه، افغانستان، پاکستان و قرقیزستان از مهمترین بخش های سفر این سفر بود.

 حجت الاسلام روحانی – ۱۳۹۷

خرداد ماه سال ۹۷ نیز حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور به دعوت «شی جین پینگ» برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای عازم شهر «چینگ دائو» در استان شاندونگ واقع در شرق چین شد؛ وی در این سفر دو روزه علاوه بر سخنرانی در اجلاس، با سران و روسای هیاتهای حاضر در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، از جمله روسای جمهور چین، روسیه، افغانستان، پاکستان، مغولستان و بلاروس و نخست وزیر هندوستان دیدار و گفت وگو کرد.

روسای جمهور ایران و چین در دیدار دو جانبه خود تاکید کردند که اراده دو دولت، تداوم همکاریهای راهبردی مشترک در تمامی حوزه ها است و مصمم هستند که این روابط را بیش از پیش گسترش دهند؛ پس از این دیدار در حضور روسای جمهوری ایران و چین، چهار سند همکاری بین دو کشور در حوزه برنامه تحقیقاتی مشترک، پیشگیری و مبارزه با موادمخدر، همکاری در زمینه بورس و اوراق بهادار و همکاری مشترک در چارچوب طرح کمربند – راه امضا کردند.

آیت الله رئیسی – ۱۴۰۱

سفر آیت الله رئیسی به چین در شرایطی متمایز از روسای جمهور گذشته انجام شد؛ علاوه بر علاقه مندی دو کشور بر گسترش روابط سیاسی و اقتصادی و همکاری در عرصه‌های جهانی، این بار فضا برای برداشتن گامی جدید و گشودن فصلی نو در دفتر روابط تهران و پکن آماده بود؛ ایران و چین در طول سال های گذشته مرزهای جغرافیایی را در نوردیده و با عضویت ایران در سازمان‌های منطقه‌ای مهمی چون شانگهای و اوراسیا پایه های جهش در روابط با پکن را تقویت کرده بودند؛ از سوی دیگر در یک سال و نیم اخیر نیز دولت سیزدهم با اهتمام جدی برای اجرای سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله، قصد دارد تا با انعقاد قراردادهای اقتصادی، آن را وارد مرحله اجرایی کند.

بر اساس این سند، دولت چین ظرف مدت ۲۵ سال در مجموع ۵۰۰ میلیارد دلار در اقتصاد ایران سرمایه گذاری خواهد کرد که به باور ناظران سیاسی و اقتصادی حتی در صورت تداوم تحریم های ظالمانه غرب، در صورت تحقق این میزان سرمایه گذاری شاهد رشد متوسط سالیانه ۴ تا ۵ درصدی در اقتصاد ایران خواهیم بود که ثمره نهایی آن را در بهبود اقتصاد و معیشت مردم باید دید.

آیت الله رئیسی در این سفر که پس از ۲۰ سال نخستین سفر رسمی مقامات جمهوری اسلامی ایران در عالی ترین سطوح اجرایی بود، علاوه بر مذاکرات دوجانبه با رئیس جمهور و مقامات سیاسی این کشور، در دانشگاه پکن عنوان استاد افتخاری این دانشگاه را دریافت کرد. وی در جمع اندیشمندان و فرهیختگان چینی نیز حضور یافت و در جلسه ای با مدیران ۱۰۰ شرکت برتر چینی راههای تقویت مناسبات تجاری دو کشور را بررسی کرد.

حضور در جمع ایرانیان مقیم چین و نیز حضور در جمع نمازگزاران مسجد «دونگ سی» پکن از دیگر بخش های این سفر بود؛ آیت الله رئیسی ضمن بازدید از این مسجد تاریخی، نماز مغرب و عشای خود را با مسلمانان چینی در این مسجد به جماعت اقامه کرد.

ارمغان این سفر ۲۰ سند همکاری در حوزه های مختلف انرژی ، ترانزیت، صنعت، ارتباطات و موضوعات فرهنگی، ورزشی و علمی بود و انتظار می رود در سال های آینده با اجرایی شدن آنها شاهد جهش در مناسبات اقتصادی دو کشور باشیم.