تهران-ریاض؛ آیا زمان تغییر فرارسیده است؟

یکی از متغیرهای روابط خارجی عربستان، نوع روابط این کشور با قدرت‌های بزرگ و مشخصا آمریکاست. در سال‌های اخیر و با به قدرت رسیدن محمد بن سلمان این کشور از رویکرد محافظه کارانه سال‌های گذشته فاصله گرفت و سیاست‌های تهاجمی در منطقه در پیش گرفت. حمله و بمباران یمن و خودداری از هرگونه مصالحه در این کشور، محاصره قطر، دخالت در لبنان و ایجاد بن بست در ساختارهای سیاسی این کشور و از همه مهمتر همراهی و اتحاد با نتانیاهو و ترامپ برای ضربه زدن به ایران از خطوط کلی سیاست‌های بن سلمان در سال‌های گذشته به شمار می‌رود. تا جایی که به ایران مربوط است، عربستان سعودی نقش غیرقابل انکاری در تشجیع و تشویق ترامپ برای تشدید فشارها و اعمال سیاست فشار حداکثری بر ایران داشته است.

عربستان از ابتدا هم با هرگونه مصالحه ایران با جامعه جهانی مخالف بود چه در دور گذشته مذاکرات برجام وزیر خارجه وقت این کشور با هدف اخلال در گفت و گوها راهی محل مذاکرات شد. در دور اخیر مذاکرات هم عربستان همنوا با نتانیاهو خواستار در نظر گرفتن ملاحظات عربستان در این مذاکرات شده است. هرچند از همان ابتدا هم معلوم بود این سیاست تهاجمی در نهایت دستاوردی برای عربستان نخواهد داشت. با این وجود شاید زمان لازم بود تا محدودیتهای سیاست خارجی تهاجمی و هزینه‌های آن را آشکار سازد.

انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و شکست ترامپ بن سلمان را به صرافت انداخت که ادامه سیاست‌های پیشین دیگر امکان پذیر نیست. تا قبل از خروج ترامپ از کاخ سفید عربستان بهبود مناسبات با قطر را کلید زد. با این حال به اذعان بسیاری از ناظران مسائل منطقه مناسبات ریاض و تهران به عنوان یک متغیر واسطه‌ای نقش بی‌بدیلی از تحولات منطقه خاورمیانه و پرونده‌های متعدد آن دارد.

به این موضوع می‌توان هم نگاه سلبی و هم نگاه ایجابی داشت؛ بر این اساس تا زمانی که گره مناسبات و روابط عربستان و ایران باز نشود بسیاری از مشکلات منطقه لاینحل باقی خواهد ماند تداوم این روند عملا هزینه های سنگینی بر کشورها و ملت‌های مسلمان منطقه وارد می‌کند. در حالی که با رویکرد ایجابی می‌توان این طور به موضوع نگاه کرد که بهبود مناسبات دو قدرت برتر منطقه‌ای عملا فرصت‌های زیادی برای امنیت، ثبات و توسعه خاورمیانه ایجاد می‌کند.

از جهاتی دیگر و در یک رویکرد نظری عربستان و ایران نگاه متفاوتی به مقوله امنیت داشته اند. در حالی که عربستان امنیت خود را در ارتباط با قدرت‌های فرامنطقه ای تعریف کرده است ایران بر امنیت درون زا و مبتنی بر همکاری دسته جمعی کشورهای منطقه بدون دخالت دیگر کشورها تاکید دارد.

ایران در سال‌های اخیر هم در اظهارنظرهای مقامات بارها دست دوستی برای کشورها و همسایگان دراز کرده و هم راهکارها و مکانیسم‌هایی برای تحقق امنیت درون زا ارائه کرده است. طبیعی است که هر دو رویکرد هم مبتنی بر شواهد و تجربیات تاریخی هستند وبا عنایت به این تجارب تاریخی است که می‌توان نظرات و دیدگاه‌های دو طرف را بررسی و نقد کرد.

روزنامه بریتانیایی فایننشال تایمز هفته گذشته از گفت و گوهای مستقیم بین مقامات ارشد ایران و عربستان سعودی برای اصلاح روابط فیمابین دو کشورخبر داد. بر اساس این گزارش این گفت و گوها پنج سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور صورت گرفته است و این مذاکرات که در ماه جاری و در بغداد انجام شده است. این خبر دستمایه تحلیل‌ها و گزارش‌های متعددی در رسانه های مختلف شد. ‌ فارغ از صحت و سقم و تایید و تکذیب این دیدار و محتوای آن حجم اخبار منتشر شده اهمیت این گفت و گوها را نشان می‌دهد. ایران بر مبنای سیاست‌ها و اصول کلی خود مبنی بر اولویت رابطه با همسایگان، همواره از گفت و گو و تعامل با کشورهای منطقه و همسایگان استقبال کرده است.

در همین رابطه سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، در کنفرانس خبری روز ۳۰ فروردین خود با اشاره به انتشار خبرهایی در رسانه‌های بین‌المللی در خصوص مذاکرات رو در روی ایران و عربستان در عراق گفت که نقل‌ قول‌های متضادی در این خصوص منتشر شده، ایران همواره از گفت‌وگو با پادشاهی سعودی استقبال کرده و آن را به نفع مردم دو کشور و صلح و ثبات منطقه‌ای می‌داند.

سخنگوی وزارت امور خارجه چند روز پیش نیز در یک جلسه گفت وگوی زنده با جمعی از خبرنگاران خارجی از جهان عرب و کشورهای غربی در بستر برنامه «کلاب هاوس» در پاسخ به نخستین پرسش در خصوص اخبار غیررسمی مبنی بر گفت وگوی مقامات ایرانی و عربستانی در عراق، بدون اعلام نظر در خصوص صحت و سقم و یا محتوای گزارش رسانه‌های خارجی، اظهار داشت: در خصوص گزارشی که نخستین بار در نشریه فایننشیال تایمز منتشر شد، باید بگویم که ما به طور کلی از هر ابتکاری برای کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری در منطقه ما استقبال می‌کنیم و قطعا به دنبال برقراری نوعی گفت‌وگو و ارتباط با همسایگان خود هستیم.

خطیب‌زاده با مرور تاریخ روابط اخیر ایران و عربستان به تلاش برخی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از جمله عراق، کویت، پاکستان، چین و آلمان در برقراری گفت وگو بین تهران و ریاض اشاره داشته و تصریح داشت که همواره بین دو کشور حتی در چند سال اخیر، ارتباطات و تماس‌های مستقیم وغیرمستقیم جریان داشته است.

رئیس مرکز دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه با بیان اینکه قصد اظهار نظر در خصوص گزارش مشخصی که در رسانه‌ها منتشر شده را ندارد، اشاره داشت که میان ایران و عربستان سعودی همواره از طرق و مسیرهای گوناگون تماس‌ها و ارتباطاتی برقرار بوده و این امر هیچ‌گاه به طور کامل قطع نشده است.

در سال‌ها و ماه‌های اخیر آنچه از عربستان سعودی شنیده شده عمدتا رویکرد مقابله جویانه‌بوده است. اینکه چقدر تغییرات در رویکرد منطقه‌ای عربستان جدی است را زمان نشان خواهد داد. ولی واقعیت این است که ادامه مسیر پیشین جز هزینه‌های سنگین مادی و معنوی دستاوردی برای طرفین ندارد و دو قدرت مهم خاورمیانه به هر حال باید با تعامل و گفت و گو چالش‌های پیش روی خود را از میان بردارند. ریاض و تهران در صورت همگرایی باید مراقب خرابکاران، از جمله بزرگترین خرابکار خارجی یعنی رژیم دست راستی اسراییل باشند رژیم اسرائیل به هر قیمتی تلاش می کند که در مورد ایجاد روابط حسنه میان ایران و همسایگان خود اخلال ایجاد کند./ایرنا